Lalki mistrza Ezenekiera
Przyczynek do genezy szopkarstwa krakowskiego
Keywords:
szopkarstwo krakowskie, szopka, kukiełki, lalki szopkowe, Kraków, Boże NarodzenieAbstract
MASTER EZENEKIER’S PUPPETS. CONTRIBUTION TO THE ORIGINS OF NATIVITY SCENE (SZOPKA) TRADITION IN KRAKÓW
The nativity scene (szopka) tradition in Kraków was inscribed on the UNESCO Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity in 2018. The fairy-tale architecture of contemporary Kraków nativity scenes, shimmering with colours and delighting with detailed workmanship, often overshadows the little crib with Infant Jesus and the Holy Family. The narrative, most often expressed through figurines depicting the folklore and legends of Kraków, as well as contemporary events, is also of secondary importance. The Kraków nativity scene (szopka), unlike any other nativity scenes (also known as Christmas cribs or crèches), originated from church and home nativity scenes with figurines, as well as from the Christmas puppet theatre removed from churches – puppet crib used by carollers. This is the form of Michał Ezenekier’s oldest Kraków szopka, preserved in the Seweryn Udziela Ethnographic Museum in Kraków. There is also a collection of crib puppets (about 750 items), most of which do not bear any information about their origin, as they appeared in the museum invent- ory only in 1954. In this article, nineteen puppets were subjected to formal analysis and comparative studies aimed at proving that they come from the szopka made by Michał Ezene- kier. This selection was possible thanks to the book by Jan Krupski (owned by Stanisław and Tadeusz Estreicher) Szopka krakowska (Kraków nativity scene), where pho- tographs of six puppets were included, and the remain- ing ones were ascribed to this ensemble on the basis of detailed comparisons of the materials used, the manner of execution, as well as texts delivered by the characters played by the puppets. This oldest surviving Kraków szopka should be treated as a whole, since not only the szopka construction has been preserved, but also the text of the performance and part of the original set of master Ezenekier’s puppets.
References
Anczyc Władysław Ludwik, Obrazy krakowskie. Szopka czyli jasełka i gwiazdka w Krakowie, „Tygodnik Ilustrowany, 1862, nr 135.
Cercha Stanisław, Kleparz, przedmieście Krakowa przed 50 laty, Kraków 1914.
Estreicher Karol, Nie od razu Kraków zbudowano, Kraków 1947.
Fryś-Pietraszkowa Ewa, Kukiełki z szopek kolędniczych, „Polska Sztuka Ludowa”, 1984 (t. 38), nr 3.
Krupski Jan [właśc. Stanisław i Tadeusz Estreicherowie], Szopka krakowska, Biblioteka Krakowska, nr 24, Kraków 1904.
Kwiecińska Magdalena, Szopkarstwo krakowskie w procesach kształtowania dziedzictwa miasta, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Etnograficzne”, 2017, t. 45, z. 3, https://doi.org/10.4467/22999558.PE.17.016.8360.
Oleszkiewicz Małgorzata, Krowoderskie początki szopkarstwa krakowskiego, w: Krowodrza. Przestrzeń i tożsamość. Konferencja naukowa 9 czerwca 2017, red. Dorota Strojnowska, Kraków 2017.
Oleszkiewicz Małgorzata, Między rekwizytem kolędniczym a apoteozą miasta – fenomen szopki krakowskiej, w: Miasto w obrazie, legendzie, opowieści…, red. Róża Godula-Węcławowicz, Kraków 2008.
Oleszkiewicz Małgorzata, Szopka mistrza Ezenekiera. Mity, pytania i okruchy prawdy o pewnej szopce z końca XIX w., „Rocznik Krakowski”, T. 74: 2008.
Oleszkiewicz Małgorzata, Zabawka dziecięca a rekwizyt obrzędowy, w: Dawne i współczesne zabawki dziecięce, red. Dorota Żołądź-Strzelczyk, Katarzyna Kabacińska, Poznań–Kielce 2010.
Reinfuss Roman, Szopki krakowskie, Kraków 1958.
Schreiber Hanna, Konwencja UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego sporządzona w Paryżu dnia 17 października 2003 r., w: Konwencje UNESCO w dziedzinie kultury. Komentarz, red. Katarzyna Zalasińska, Warszawa 2014.
Szałapak Anna, Szopka krakowska jako zjawisko folkloru krakowskiego na tle szopki europejskiej. Studium historyczno-etnograficzne, Kraków 2012.
Wspomnienia Ambrożego Grabowskiego, oprac. Stanisław Estreicher, t. 1, Biblioteka Krakowska, nr 40, Kraków 1909.
Downloads
Published
Issue
Section
License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
See more at Copyright & Licensing tab.