O krzemieniu skałkowym do broni ognistej w Podgórzu i Galicji pod koniec XVIII i w XIX wieku, część 2
DOI:
https://doi.org/10.32030/KRZY.2021.03Keywords:
archeology, flints, quarries, production of flintlocks, firearm, Podolia, Dniester River, Nyzhniv, Podgórze, Kraków-Częstochowa Upland, Franciszek SiarczyńskiAbstract
ON FIREARM FLINT IN PODGÓRZE AND GALICIA TOWARDS THE END OF THE 18TH AND IN THE 19TH CENTURIES, PART 2
The present paper is the continuation of Part 1,
published in the 36th volume of Krzysztofory. Scientific Bulletin of the Historical Museum of the City of Kraków (2018), which discussed the beginnings of gunflint industry in Galicia at the turn of the 19th century. The period of intensive gunflint production in Galicia lasted for several decades, from 1788 until the 1830s; in Podgórze it probably started in 1789. The use of flint in the production of flintlocks commissioned by the Austrian army was a subject addressed by geographer Franciszek Siarczyński (1758–1829) in his writings. Interesting information about Galician flint was also passed on by Marc de Serres (1783–1862), an eminent French geologist and paleontologist who toured around Galicia in 1809; the latter scholar mentioned the town of Podgórze (currently a district within the city of Krakow), as a site where flint was being mined in large amounts. In Galicia the production of flintlock strikers concentrated around two flintbearing centres, i.e. in the eastern, and in the western parts of the province. The former area stretched over Podolia, encompassing factories in Nyzhniv and Berezhany. In this region firearm flint was obtained in the Berezhany circle (in the vicinity of Berezhany), in the Chortkiv circle (near Zalishchyki), and in the Stanyslaviv circle (near Maryampol, Nyzhniv, Tlumach, Nezvysko, and the areas located by the River Zbruch). The latter flintbrearing area was located in western Galicia, in the Kraków-Częstochowa Upland where gunflints were manufactured in Bielany (currently a part of the City of Kraków), in Dębnik near Krzeszowice, in Paczółtowice (a village now incorporated into the municipality of Krzeszowice), in Zelków and Aleksandrowice (in the rural commune of Zabierzów), in Morawica, Piekary and Mników (in the rural commune of Liszki), in Ojców (in the municipality of Skała), in Zagacie (in the rural commune of Czernichów), in Bębło and Wielka Wieś (in the rural commune of Wielka Wieś), in Kwaczała (in the municipality of Alwernia), in Sąspów (in the rural commune of Jerzmanowice-Przeginia), and in Podgórze (currently a part of the City of Kraków). In the first half of the 19th century Podgórze achieved particular fame and popularity boasting rich deposits of top quality ‘firearm flint’ which was used in the production of flintlock strikers – an industry that also developed in that area. In the 1870s traces of past gunflint production were encountered by ethnographer and archaeologist Zygmunt Gloger (1845–1910) during his exploration of the area. Attracted by his discoveries, Gloger became the first scholar who attempted to show the differences between Stone Age flint tools and 19th-century flint artefacts (as well as by-products of gunflint manufacture). Piotr Umiński (1830–1906) and Jan Nepomucen Sadowski (1814–1897) wrote about the gunflint industry centres in Morawica – a location where they had discovered traces of this kind of production, while archaeologist Adam Honory Kirkor (1818–1886) reported on the continuation of gunflint manufacturing in the neighbouring villages of Mników and Morawica up until 1876. In the 1950s gunflint shops dating from the 18th and the 19th centuries were discovered in Zelków. In their final years, the workshops would manufacture flints for fire strikers, and the production stopped altogether around 1880.
References
Alth Alojzy: Wapień niżniowski i jego skamieliny. Kraków 1881
Anhang und Register zur Darstellung des Fabriks- und Gewerbswesens im österreichischen Kaiserstaate. Hrsg. Stephan Edlem von Keess. Wien 1824
Atlas geologiczny Galicyi. Tekst do zeszytu dziewiątego. Oprac. Alojzy Marian Łomnicki. Kraków 1901
Badzińska Klaudia: Skałki krzemienne do broni palnej w twierdzy Zamość z okresu panowania rosyjskiego w Królestwie Polskim (1814–1915). „Russkij Sbornik” 2016, nr 1, s. 12–23
Bisinger Joseph Constantin: Vergleichende Darstellung der Grundmacht oder der Staatskräfte aller europäischen Monarchien und Republiken. Pesth und Wien 1823
Blumenbach Wenzel Carl Wolfgang: Neuestes Gemälde der Oesterreichischen Monarchie. 3. Teil. Wien 1833
Blumenbach Wenzel Carl Wolfgang: Kurzer geographischer Abriss des Österreichischen Kaiserthums. Wien 1840
Dagna-Ginter Anna, Drobniewicz Barbara, Godawa Joanna, Miękina Barbara, Sobczyk Krzysztof, Stworzewicz Ewa: Excavations in the Duża Cave At Mączna Skała near Cracow (Southern Poland). „Folia Quaternaria” 1993, nr 63, s. 3–24
Daszkiewicz Piotr, Tarkowski Radosław: Baltazar (Belsazar) Hacquet (1739–1815), francuski podróżnik, przyrodnik, geolog, profesor uniwersytetów we Lwowie i w Krakowie – nowe dane biograficzne w świetle niepublikowanych dokumentów z archiwów francuskich i niemieckich. „Przegląd Geologiczny” 2014, t. 62, nr 7, s. 340–343
Dąbrowski Tomasz: Historya Gimnazyum w Stanisławowie. W: Sprawozdanie Dyrekcyi C.K. Gimnazyum w Stanisławowie za rok szkolny 1878. Lwów 1878, s. 1–48 Demian Johann Andreas: Statistik der Rheinbundstaaten. Bd. 2. Frankfurt am Main 1812
Dubois de Montpéreux Frédéric: Conchiologie fossile et apercu géognostique des formations du plateau Wolhyni-Podolien. Berlin 1831
Dziekoński Tomasz: Obraz świata pod względem geografii, statystyki i historyi wszystkich krajów skreślony podług najlepszych źródeł, z mappami, herbami wszystkich państw i rycinami. T. 1. Warszawa 1843
Flatt Jerzy Beniamin: Topographie des Herzogthums Warschau. Leipzig 1810
Foetterle Franz: Bericht über die im Herbste des Jahres 1850 im östlichen Galizien vorgenommenen geognostischen Untersuchungen. „Jahrbuch der Kaiserlich-Königlichen Geologischen Reichsanstalt” 1851, 2. Jg. S. 84–109
Gach Piotr Paweł: Paulini na ziemiach polskich w latach 1773–1914 (zarys przemian). „Studia Claromontana” 1987, t. 7, s. 290–313
Ginter Bolesław: Skałki i krzemienie krzesiwkowe: analiza nowożytnych wyrobów krzemiennych ze stanowisk 2 i 3 w Aleksandrowicach, w pow. krakowskim. W: Od epoki brązu do czasów nowożytnych. Wybrane odkrycia i znaleziska. Red. Jan Chochorowski. Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce. Kraków 2015, s. 287–310
Ginter Bolesław, Kowalski Stanisław: Produkcja skałek do broni palnej i jej znaczenie dla poznania krzemieniarstwa czasów przedhistorycznych. „Materiały Archeologiczne” 1964, t. 5, s. 83–91
Giżycki Franciszek Ksawery: Ogrodnictwo zastosowane do potrzeb ziemianina polskiego. Lwów 1845
Gloger Zygmunt: Osady nad Niemnem i na Podlasiu z czasów użytku krzemienia. „Wiadomości Archeologiczne. Spostrzeżenia w dziedzinie starożytności krajowych, czasy przedhistoryczne” 1873, t. 1, s. 97–124
Głażewski Konstanty: Jura w Horodence i rozmieszczenie jury na Podolu. „Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego” 1938, t. 13 (za rok 1937), s. 98–103
Grabowski Ambroży: Historyczny opis miasta Krakowa i jego Okolic. Kraków 1822
Grabowski Ambroży: Kraków i jego okolice. Wyd. 3. Kraków 1836
Jastrzębowski Wojciech: Mineralogja czyli nauka o kamieniach, zastosowana do potrzeb ogólnych. Warszawa 1851
Kaiser Michael: Geschliffene Flintensteine. „Zeitschrift für Waffen- und Kostümkunde” 2013, H. 1, S. 59–72
Kawalec Agnieszka: Ksiądz Franciszek Siarczyński. Życie i działalność. Wrocław 2007
Kolberg Oskar: Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Seria 5. Krakowskie. Cz. 1. Kraków 1871
Kowalski Stanisław, Kozłowski Janusz: Neolityczna pracownia krzemieniarska w miejscowości Bębło, pow. Olkusz. „Wiadomości Archeologiczne” 1958, t. 25, z. 4, s. 339–354
Krótko zebrany statystyczny obraz Królestwa Galicyi. W: Pielgrzym Lwowski czyli według nadpoziomu Lwowskiego ułożony Kalendarz na rok po narodzeniu Chrystusa Pana 1822. Lwów, s. 43–56
Lech Jacek, Longworth Ian: Prehistoryczna kopalnia krzemienia Grimes Graves we wschodniej Anglii. W: Górnictwo z epoki kamienia: Krzemionki – Polska – Europa. W 90. rocznicę odkrycia kopalni w Krzemionkach. Red. Danuta Piotrowska, Wojciech Piotrowski, Kamil Kaptur, Artur Jedynak. Ostrowiec Świętokrzyski 2014, s. 245–290
Libera Jerzy: Zużyte, porzucone, zapomniane… Krzemienie do mechanicznego krzesania iskier. W: Badania archeologiczne na Reducie Ordona. T. 2. Red. Wojciech Borkowski, Norbert Kasparek. Warszawskie Materiały Archeologiczne, nr 12–13. Warszawa 2015, s. 217–230
Łepkowski Józef: Galicya pod względem geograficzno-statystycznym, politycznym i topograficznym. Kraków 1861
Małecki Jan Marian: Pod rządami austriackimi i w Księstwie Warszawskim (1796–1815). W: Dzieje Krakowa. T. 3. Kraków w latach 1796–1918. Red. Janina Bieniarzówna, Jan Marian Małecki, Józef Mitkowski. Kraków 1979, s. 7–37
Müller Franz: Hand-waffenlehre, oder: alle jetzt gebräulichen Gattungen Feuergewehre und blanke Waffen der k.k. österreichischen Armee. Prag 1844
Müller Franz: Die kaiser. königl. Österreichische Armee seit Errichtung der stehenden Kriegsheere bis auf die nueste Zeit. Bd. 2. Prag 1845
Nachricht von den Flintensteinbrüchen bey Avio, in Walsch Tyrol. In: Bergbaukunde. Bd. 2, Leipzig 1790, S. 383–389
Niebylski Jakub Michał: „Nowożytne ośrodki produkcji skałkarskiej na terenie Europy Środkowej”. Kraków 2017, praca magisterska, Uniwersytet Jagielloński, wydruk komputerowy
Oeynhausen Carl von: Versuch einer geognostischen Beschreibung von Oberschlesien und den nächst angrenzenden Gegenden von Polen, Galizien und östreichisch-Schlesien. Essen 1822
Petri Johann Christoph: Die Bersertigung der Flintensteine. „Neues Journal fur Fabriken, Manufakturen, Handlung, Kunst und Mode”. Bd. 3, Januar bis Juni 1810. Leipzig, S. 243–254
Plater Stanisław: Jeografia wschodniéy części Europy czyli opis krajów przez wielorakie narody sławiańskie zamieszkanych obeymujący Prussy, Xięstwo Poznanskie, Szląsk Pruski, Gallicyą, Rzeczpospolitę Krakowską, Krolestwo Polskie, i Litwę. Wrocław 1825
Pszenycznyj Jurij: Ośrodek produkcji krzemieni do broni palnej w okolicy wsi Sapaniw na południowym Wołyniu. „Zamojsko-Wołyńskie Zeszyty Muzealne” 2014, t. 6, s. 115–122
Pusch Jerzy Bogumił: Geognostyczny opis Polski. „Sławianin. Tygodnik dla rzemiosł, rolnictwa, handlu, domowego gospodarstwa i dla potrzeb praktycznego życia w ogólności” 1829, nr 22, s. 342–350
Pusch Georg Gottlieb: Geognostische Beschreibung von Polen so wie der übrigen Nordkarpathen-Ländern. Zweiter Theil. Stuttgart und Tübingen 1836
Pusch Jerzy Bogumił: Geologiczny opis Polski oraz innych tłumaczenie na język polski. Dąbrowa 1903
Sanak Marcin: Pamięć zdeponowana. Dyplom memoratywny z gałki sygnaturki kościoła Dominikanów w Krakowie z 1863 r. „Krakowski Rocznik Archiwalny” 2016, t. 22, s. 97–137, https://doi.org/10.4467/12332135kra.16.004.15050
Schindler Carl Ritter von: Geognostischen Bemerkungen über die karpatischen Gebirge in dem Königreiche Galizien und Lodomerien. Wien 1815
Siarczyński Franciszek: Galicya, jej ziemie, płody i ludy. Z pism pośmiertnych. „Dodatek tygodniowy przy Gazecie Lwowskiej” 1857, nr 50, z 12 grudnia, s. 203–204
Stecki Tadeusz Jerzy: Wołyń pod względem statystycznym, historycznym i archeologicznym. T. 1. Lwów 1864
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Czernichów [online]. s. 56 [dostęp 3 września 2017]. Dostępny w internecie: http://www.czernichow.pl/studium/suikzp.pdf
Wiesiołowski Michał: Rys statystyczno-jeograficzny Galicyi Austrjackiej skreślony przez M. W. 1841. Poznań 1842
Załoziecki Bazyli: Obrazki z cyrkułu kołomyjskiego. „Dodatek tygodniowy przy Gazecie Lwowskiej” 1854, nr 22, z 3 czerwca, s. 87–88
Downloads
Published
Issue
Section
License
See more at Copyright & Licensing tab.