Polski bezokolicznik celu przy czasownikach ruchu
DOI:
https://doi.org/10.12797/LV.18.2023.35.03Słowa kluczowe:
semantyka, składnia, struktury celowe, bezokolicznik, gramatykalizacjaAbstrakt
POLISH INFINITIVE OF PURPOSE WITH MOTION VERBS
The authors of the article discuss Polish verbal constructions with an infinitive indicating the purpose of the motion, such as pobiegł otworzyć drzwi (he ran to open the door). In the first part of the study, the authors describe the research field, separating lexicalised expressions such as [ktoś] idzie spać ([someone] goes to sleep), (nie) idzie wytrzymać (it is hard to bear this), spieszę donieść, że… (I’m in a rush to report that…). The second part is devoted to the formal characteristics of structures with the infinitive of purpose. The semantic aspects of the studied structures are considered in the third part of the article. The authors present several arguments contradicting the common view that the analysed expressions and the corresponding structures with a subordinate purpose clause are synonymous. Part four of the study provides information on the status of the examined structures in contemporary Polish. Their formal and semantic properties suggest that they are products of a semantic-syntactic operation. In the last, fifth section of the article, the authors place Polish verbal constructions with the infinitive of purpose against a broader typological background, considering their relationship with similar expressions in other languages, which are at various stages of grammaticalization.
Pobrania
Bibliografia
Amberer M., Baker B., Harvey M., 2010a, Complex Predicates. Cross-Linguistic Perspectives on Event Structure, New York, https://doi.org/10.1017/CBO9780511712234. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511712234
Amberer M., Baker B., Harvey M., 2010b, Introduction: Complex Predicates, [w:] idem (red.), Complex Predicates. Cross-Linguistic Perspectives on Event Structure, New York, s. 1−12, https://doi.org/10.1017/CBO9780511712234.002. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511712234.002
Austin J.L., 1993, Jak działać słowami?, [w:] idem, Mówienie i poznawanie. Rozprawy i wykłady filozoficzne, wstęp, przypisy, skorowidze B. Chwedeńczuk, Warszawa, s. 545−708.
Bartnicka B., 1982, Funkcje semantyczno-składniowe bezokolicznika we współczesnej polszczyźnie, Warszawa.
Bąk P., 1984, Gramatyka języka polskiego. Zarys popularny, wyd. 4 popr., Warszawa.
Binnick R.I., 1971, Will and be going to, „Proceedings of the Chicago Linguistics Society” 7, s. 40−52.
Bogusławski A., 1978, Towards an Operational Grammar, „Studia Semiotyczne” VIII, s. 29–90; pol. przekład: Preliminaria gramatyki operacyjnej, tłum. R. Gozdawa-Gołębiowski, „Polonica” XIII, s. 164‒223.
Booij G., 2008, Constructional Idioms as Products of Linguistic Change: the aan het + infinitive Construction in Dutch, [w:] A. Bergs, G. Diewald (red.), Constructions and Language Change, Berlin, s. 79−104.
Botne R., 2006, Motion, Time, and Tense: on the Grammaticalization of Come and Go to Future Markers in Bantu, „Studies in African Linguistics” 35/2, s. 127−188, https://doi.org/10.32473/sal.v35i2.107307. DOI: https://doi.org/10.32473/sal.v35i2.107307
Bourdin P., 2008, On the Grammaticalization of Come and Go into Markers of Textual Connectivity, [w:] M. José López-Couso, E. Seoane (red.), Rethinking Grammaticalization: New Perspectives, Amsterdam, s. 37–59, https://doi.org/10.1075/tsl.76.05bou. DOI: https://doi.org/10.1075/tsl.76.05bou
Butt M., 2010, The Light Verb Jungle: Still Hacking Away, [w:] M. Amberer, B. Baker, M. Harvey (red.), Complex Predicates. Cross-Linguistic Perspectives on Event Structure, New York, s. 48−78, https://doi.org/10.1017/CBO9780511712234.004. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511712234.004
Bybee J., Perkins R., Pagliuca W., 1994, The Evolution of Grammar: Tense, Aspect, and Modality in the Languages of the World, Chicago.
Christensen L., 1997, Framtidsuttrycken i svenskans temporala system, Lund.
Dahl Ö., 2000, The Grammar of Future Time Reference in European Languages, [w:] idem (red.), Tense and Aspect in the Languages of Europe, Berlin – New York, s. 309–328, https://doi.org/10.1515/9783110197099.2.309. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110197099.2.309
Danchev A., 1990, Some Aspects of a Language Change Typology, [w:] W. Bahner, J. Schildt, D. Viehweger (red.), Proceedings of the Fourteenth International Congress of Linguists, Berlin/GDR, August 10−August 15, 1987, t. 2, Berlin, s. 1340−1342, https://doi.org/10.1515/9783112578063-131. DOI: https://doi.org/10.1515/9783112578063-131
Danchev A., Kytö M., 2002, The go-Futures in English and French Viewed as an Areal Feature, „Nowele” 40, s. 29–60, https://doi.org/10.1075/nowele.40.02dan. DOI: https://doi.org/10.1075/nowele.40.02dan
Devos M., van der Wal J. (red.), 2014, ‘Come’ and ‘Go’ off the Beaten Grammaticalization Path, Berlin – Boston, https://doi.org/10.1515/9783110335989. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110335989
Dowty D., 2003, The Dual Analysis of Adjuncts/Complements in Categorial Grammar, [w:] E. Lang, C. Maienborn, C. Fabricius-Hansen (red.), Modifying (the Grammar of) Adjuncts: an Introduction, Berlin – Boston, s. 33−66, https://doi.org/10.1515/9783110894646.33. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110894646.33
Ebert K.H., 2000, Progressive Markers in Germanic Languages, [w:] Ö. Dahl (red.), Tense and Aspect in the Languages of Europe, Berlin, s. 605–653, https://doi.org/10.1515/9783110197099.4.605. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110197099.4.605
Gębka-Wolak M., 2011, Pozycje składniowe frazy bezokolicznikowej we współczesnym zdaniu polskim, Toruń.
Goldberg A., Ackerman F., 2001, The Pragmatics of Obligatory Adjuncts, „Language” 77, s. 798−814, https://doi.org/10.1353/lan.2001.0219. DOI: https://doi.org/10.1353/lan.2001.0219
Grochowski M., 1984, Składnia wyrażeń polipredykatywnych (Zarys problematyki), [w:] Z. Topolińska (red.), Gramatyka współczesnego języka polskiego. Składnia, Warszawa, s. 213–299.
Grzegorczykowa R., 1967, O konstrukcjach z bezokolicznikiem przyczasownikowym w języku polskim, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” XXV, s. 123−132.
GWJP: Z. Topolińska (red.), Gramatyka współczesnego języka polskiego. Składnia, Warszawa 1984.
Haegeman L., 1983, ‘Be going to’, ‘gaan’, and ‘aller’. Some Observations on the Expression of Future Time, „International Review of Applied Linguistics in Language Teaching” 21, s. 155−157.
Haspelmath M., 1989, From Purposive to Infinitive – A Universal Path of Grammaticization, „Folia Linguistica Historica” 10/1–2, s. 287−310, https://doi.org/10.1515/flih.1989.10.1-2.287. DOI: https://doi.org/10.1515/flih.1989.10.1-2.287
Hilpert M., 2008, Where Did This Future Construction Come From? A Case Study of Swedish komma att V, [w:] A. Bergs, G. Diewald (red.), Constructions and Language Change, Berlin, s. 107−132.
Hopper P.J., Traugott E.C., 1993, Grammaticalization, Cambridge.
ISJP: M. Bańko (red.), Inny słownik języka polskiego, t. 1–2, Warszawa 2000.
Jespersen O., Christophersen P., Haislund N., Schibsbye K., 1954, A Modern English Grammar. On Historical Principles, cz. 6: Morphology, London.
Jodłowski S., 1976, Podstawy polskiej składni, Warszawa.
Klemensiewicz Z., 1968, Zarys składni polskiej, wyd. 5, Warszawa.
Lakoff G., 1990, The Invariance Hypothesis: Is Abstract Reason Based on Image-Schemas?, „Cognitive Linguistics” 1/1, s. 39−74, https://doi.org/10.1515/cogl.1990.1.1.39. DOI: https://doi.org/10.1515/cogl.1990.1.1.39
Leech G., 2004, Meaning and the English Verb, wyd. 3, Harlow.
Los B., 2005, The Rise of the To-Infinitive, Oxford, https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199274765.001.0001. DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199274765.001.0001
Lotko E., 1964, Funkcje syntaktyczne bezokolicznika w gwarach zachodniocieszyńskich. Studium na tle porównawczym, Wrocław.
Lühr R., 2017, The Emergence of Expressions for Purpose Relations in Older Indo-European Languages, [w:] Ł. Jędrzejowski, U. Demske (red.), Infinitives and the Syntax-Semantics Interface. A Diachronic Perspective, Berlin – Boston, s. 223−264, https://doi.org/10.1515/9783110520583-009. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110520583-009
Maud D., van der Wal J., 2010, ‘Go’ on a Rare Grammaticalisation Path to Focus, „Linguistics in the Netherlands” 27, s. 45–58, https://doi.org/10.1075/avt.27.05dev. DOI: https://doi.org/10.1075/avt.27.05dev
Misz H., 1960, O pewnym rodzaju użycia bezokolicznika w dzisiejszym języku polskim, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Nauki Humanistyczno-Społeczne” nr 3, „Filologia Polska” 2, s. 37–51.
Nagórko A., 2000, Zarys gramatyki polskiej (ze słowotwórstwem), wyd. 4, Warszawa.
Narodowy Korpus Języka Polskiego, praca zbiorowa, red. A. Przepiórkowski, M. Bańko, R.L. Górski, B. Lewandowska-Tomaszczyk, Warszawa 2012.
Newman J. (red.), 2002, The Linguistics of Sitting, Standing and Lying. Amsterdam – Philadelphia, https://doi.org/10.1075/tsl.51. DOI: https://doi.org/10.1075/tsl.51
NKJP: Narodowy Korpus Języka Polskiego, [on-line:] www.nkjp.pl.
Núñez Pertejo P., 1999, ‘Be Going To’ + Infinitive: Origin and Development. Some Relevant Cases from the Helsinki Corpus, „Studia Neophilologica” 72/2, s. 135−142, https://doi.org/10.1080/003932799750041687. DOI: https://doi.org/10.1080/003932799750041687
Saloni Z., Świdziński M., 1998, Składnia współczesnego języka polskiego, wyd. 4 zm. i popr., Warszawa.
Schmidtke-Bode K., 2009, A Typology of Purpose Clauses, Amsterdam – Philadelphia, https://doi.org/10.1075/tsl.88. DOI: https://doi.org/10.1075/tsl.88
Searle J.R., 1995, Umysł, mózg i nauka, Warszawa.
SJPD: W. Doroszewski (red.), Słownik języka polskiego, t. I–XI, Warszawa 1958–1969.
Szober S., 1915, Gramatyka języka polskiego, cz. 3: Rozbiór form zdania, Warszawa.
Szober S., 1963, Gramatyka języka polskiego, wyd. 6, oprac. W. Doroszewski, Warszawa.
Świdziński M., 1982, Związki syntaktyczne z grupą bezokolicznikową w języku polskim, „Prace Filologiczne” XXXI, s. 231–244.
Tagliamonte S.A., Durham M., Smith J., 2014, Grammaticalization at an Early Stage: Future be going to in Conservative British Dialects, „English Language and Linguistics” 18/1, s. 75−108, https://doi.org/10.1017/S1360674313000282. DOI: https://doi.org/10.1017/S1360674313000282
Traugott E., 1978, On the Expression of Spatio-Temporal Relations in Language, [w:] J.H. Greenberg, Ch.A. Ferguson, E.A. Moravcsik (red.), Universals of Human Language, t. 3: Word Structure, Stanford, s. 369–400.
Traugott E., 1988, Pragmatic Strengthening and Grammaticalizaton, [w:] S. Axmaker, A. Jaisser, H. Singmaster (red.), Berkeley Linguistic Society. Proceedings of the Fourteenth Annual Meeting, February 13–15 1988. General Session and Parasession on Grammaticalization, Berkeley, s. 406−416, https://doi.org/10.3765/bls.v14i0.1784. DOI: https://doi.org/10.3765/bls.v14i0.1784
Veland R., 2014, Adjunct/Argument Alternation Without Lexical Change. Italian ‘a + Infinitive’ Following a Verb of Motion, „Romanische Forschungen” 126, s. 153−172, https://doi.org/10.3196/003581214812516328. DOI: https://doi.org/10.3196/003581214812516328
Wekker H.C., 1976, The Expression of Future Time in Contemporary British English. An Investigation into the Syntax and Semantics of Five Verbal Constructions Expressing Futurity, Amsterdam.
Węgrzynek K., 2006, Kilka uwag o składni czasowników zamierzonego ruchu liniowego, [w:] I. Bobrowski, K. Kowalik (red.), Od fonemu do tekstu. Prace dedykowane Profesorowi Romanowi Laskowskiemu, Kraków, s. 379–388.
Wróbel H., 2001, Gramatyka języka polskiego. Podręcznik akademicki, Kraków.
WSJP PAN: P. Żmigrodzki (red.), Wielki słownik języka polskiego PAN, [on-line:] www.wsjp.pl.
Zieliński A., 2011, La perífrasis ‘vado + infinitivo’ en las lenguas románicas occidentales, „Romanica Cracoviensia” 11, s. 505−514.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
