Sieć rzeczna średniowiecznego Krakowa

Próba syntezy

Authors

DOI:

https://doi.org/10.36123/RK.2023.89.02

Keywords:

Kraków, Garbary, Wisła, Rudawa, Prądnik, Wilga, Zakazimierka, młynówki, młynarstwo

Abstract

THE RIVER NETWORK OF MEDIEVAL KRAKÓW: AN ATTEMPT AT A SYNTHESIS

This article concerns the Vistula and its tributaries Rudawa, Prądnik and Wilga in medieval Kraków from the villages of Zwierzyniec and Zawada to the villages of Dąbie and Płaszów, with the Vistula running along several channels from the beginning. From the 2nd half of the 13th century onwards the river network in this area systematically altered its shape, also due to human activity. The article characterises the exact course of the three tributaries and its changes. It has been proved that the so-called Zakazimierka, i.e. the river channel encircling the town of Kazimierz from the south, became permanent only after the town was founded in the 14th century. Until the 12th century the Rudawa River flowed in a single channel from the village of Mydlniki through Chełm into the Vistula near the Norbertine (Premonstratensian) convent. In the middle of the 13th century the sisters commissioned the construction of a millrace from the Rudawa River. Another millrace fed by the Rudawa, starting in the village of Mydlniki and running all the way to their monastery in Kraków, was built by the Dominicans in the 13th century, but it functioned only briefly due to the construction of the city fortifications. It was rebuilt at the end of the 13th century into the Młynówka Królewska (Royal Millrace), with numerous mills built alongside in the Garbary area. The article also characterises the course of the Prądnik and the mills fed by it. The three tributaries were put to economic use, providing energy to operate the numerous mills mentioned in the article.

Author Biography

  • Jacek Laberschek, Institute of History Polish Academy of Sciences, Poland

    Historyk-mediewista, badacz historii osadnictwa i dziejów Krakowa. Od 1975 r. zatrudniony w podległej Instytutowi Historii PAN Pracowni Słownika Historyczno-Geograficznego Małopolski w Krakowie, do którego napisał prawie 700 haseł. W 1989 r. uzyskał doktorat na podstawie dysertacji „Rozwój osadnictwa w powiecie lelowskim w średniowieczu [do 1400 roku]”. Autor wielu studiów w monografiach lokalnych z zakresu historii osadnictwa w Małopolsce średniowiecznej, a także 16 biogramów do Polskiego Słownika Biograficznego. Jego ostatnia książka to Sieć wodna średniowiecznego Krakowa i jej gospodarcze wykorzystanie (2016).

References

Adamczewski Jan, Mała encyklopedia Krakowa, Kraków 1996.

Atlas historyczny Polski, Wrocław 1967.

Babik Zbigniew, Kraków jako pra- i staropolska nazwa topograficzna. Przegląd polskiego materiału nazewniczego i północnosłowiańskich nawiązań apelatywnych, Kraków 2018, http://dx.doi.org/10.17651/ONOMAST2018.4.

Banasik Piotr, Łącka Erwina, Ulicą Reymonta, czyli „Młynówką Kawiorską”, „Biuletyn AGH”, t. 3, 2020, nr 147.

Baścik Maria, Wody powierzchniowe. Sieć rzeczna, w: Opracowanie ekofizjograficzne miasta Krakowa, Kraków 2010.

Bąkowski Klemens, Dawne kierunki rzek pod Krakowem, „Rocznik Krakowski”, T. 5: 1902.

Encyklopedia Krakowa, Warszawa‒Kraków 2000.

Górecki Jerzy, Magiera Janusz, Jak to z Wisłą było, „Dziennik Polski”, 31 marca 2001.

Jamka Rudolf, Kraków w pradziejach, Kraków 1963.

Kmietowicz-Drathowa Irena, Geologiczne podstawy odtwarzania pierwotnej topografii Krakowa, „Materiały Archeologiczne”, T. 12: 1971.

Kmietowicz-Drathowa Irena, Wstępna rekonstrukcja naturalnej topografii centrum Krakowa, „Materiały Archeologiczne”, T. 15: 1974.

Kramarska-Anyszek Krystyna, Dzieje klasztoru PP Norbertanek w Krakowie na Zwierzyńcu do roku 1840, „Nasza Przeszłość”, 1977, t. 47, https://doi.org/10.52204/np.1977.47.5-169.

Krasnowolski Bogusław, Lokacyjne układy urbanistyczne na obszarze ziemi krakowskiej w XIII i XIV wieku, cz. 1: Miasta ziemi krakowskiej, chronologia procesów osadniczych i typologia układów urbanistycznych, Kraków 2004.

Laberschek Jacek, Anfänge und territotiale Entwicklung der Krakauer Agglomeration im 13.‒14. Jahrhundert, „Quaestiones Medii Aevi Novae”, 2011, vol. 16.

Laberschek Jacek, Prądnik w okresie średniowiecza, w: Prądnik Biały. Dziedzictwo kulturowe historycznych miejscowości tworzących Dzielnicę IV Krakowa, red. Jacek Salwiński, Kraków 2004.

Laberschek Jacek, Rola rzeki Rudawy w gospodarce średniowiecznego Krakowa. Próba syntezy, w: Memoria viva. Studia historyczne poświęcone pamięci Izabeli Skierskiej, Warszawa‒Poznań 2015.

Laberschek Jacek, Rozwój przestrzenny krakowskiego zespołu osadniczego extra muros XIII‒XVIII w., w: Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, red. Jerzy Wyrozumski (praca zbiorowa), Kraków 2007.

Laberschek Jacek, Sieć wodna średniowiecznego Krakowa i jej gospodarcze wykorzystanie, Warszawa 2016.

Marculanis Andrzej, Stopień rozpoznania historyczno-naukowego aglomeracji krakowskiej oraz architektury kamiennej występującej na tym obszarze do 1016 r., 2021, https://poczatkipolski.blog/, dostęp: 15.06.2023.

Mitkowski Józef, Dawne warunki geograficzne jako podłoże, na którym rozwinął się zespół osad krakowskich, w: Kraków. Studia nad rozwojem miasta, praca zbiorowa, red. Jan Dąbrowski, Kraków 1957.

Nalepa Jerzy, Słowiańszczyzna północno-zachodnia: podstawy jedności i jej rozpad, Poznań 1968.

Niemiec Dariusz, Krakowska Młynówka Dominikańska z XIII w. Pomiędzy źródłami pisanymi i archeologią a późnogotycką ikonografią historyczną, w: Sztuka w kręgu krakowskich dominikanów – 10 lat później – w druku.

Niemiec Dariusz, Trzynastowieczne fortyfikacje Krakowa, w: Studia nad dawną Polską, t. 5, Gniezno 2017.

Niewiński Andrzej, Przestrzeń kościelna w topografii średniowiecznego Krakowa, Lublin 2004.

Niezabitowski Michał, Geografia a historia Krakowa. Warunki naturalne rozwoju Krakowa, w: Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, praca zbiorowa, red. Jerzy Wyrozumski, Biblioteka Krakowska, nr 150, Kraków 2007.

Pociask-Karteczka Joanna, Płynie Wisła płynie…, w: „Tu wszystko jest Polską...”: eseje krajoznawcze o Krakowie i Małopolsce: materiały konferencyjne, Kraków, 19‒23 sierpnia 2009, red. Józef Partyka.

Pociask-Karteczka Joanna, Przemiany stosunków wodnych na obszarze Krakowa, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Geograficzne”, 1994, z. 96.

Przegon Wojciech, Sieć hydrograficzna w krajobrazie miasta Podgórza, „Teka Komisji Urbanistyki i Architektury”, T. 25: 2003.

Radwański Kazimierz, Kraków przedlokacyjny. Rozwój przestrzenny, Kraków 1975.

Radwański Kazimierz, Stosunki wodne średniowiecznego Okołu w Krakowie, ich wpływ na topografię osadnictwa, próby powiązania tych zjawisk ze zmianami klimatycznymi, „Materiały Archeologiczne”, T. 1: 1972.

Rajman Jerzy, Kraków zespół osadniczy, proces lokacji, mieszczanie do roku 1333, Kraków 2004.

Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 1, z. 1‒4, cz. 2, z. 1, cz. 5, z. 2, Wrocław‒Kraków 1980‒2019.

Sokołowski Tadeusz, Topograficzne tło osadnictwa w Krakowie, „Geologia. Kwartalnik Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie im. Stanisława Staszica”, t. 35, z. 1, 2009.

Sowina Urszula, Woda i ludzie w mieście późnośredniowiecznym i wczesnonowożytnym. Ziemie polskie z Europą w tle, Warszawa 2009.

Starzyński Marcin, Średniowieczny Kazimierz, jego ustrój i kancelaria, Kraków 2015.

Tobiasz Mieczysław, Dziejowe przemiany sieci wodnej i zagospodarowania przestrzennego Krakowa, Wrocław 1977.

Wyrozumski Jerzy, Kraków do schyłku wieków średnich, w: Dzieje Krakowa, t. 1, red. Janina Bieniarzówna, Jan Małecki, Kraków 1992.

Wyrozumski Jerzy, O kongregacji włóczków krakowskich, w: Cracovia Mediaevalis, Kraków 2010.

Zaitz Emil, Przedlokacyjne osadnictwo na terenie Krakowa, „Analecta Archaeologica Ressoviensia”, T. 7: 2012.

Downloads

Published

2023-12-09

Issue

Section

Articles

How to Cite

Laberschek, J. (2023) “Sieć rzeczna średniowiecznego Krakowa: Próba syntezy”, Rocznik Krakowski, 89, pp. 23–34. doi:10.36123/RK.2023.89.02.