Kościół św. Wawrzyńca w Kazimierzu – kilka uwag o genezie, funkcjonowaniu, lokalizacji i likwidacji świątyni
DOI:
https://doi.org/10.12797/RK.2024.90.01Keywords:
St. Lawrence Church, Kazimierz district, Bawół neighbourhood, Krakow, churches now defunctAbstract
THE CHURCH OF ST. LAWRENCE IN KAZIMIERZ – SOME REMARKS ON THE ORIGINS, FUNCTIONING, LOCATION AND LIQUIDATION OF THE CHURCH
The subject of this article is the Church of St. Lawrence. The now-defunct church was originally located in the village of Bawół near Kraków, incorporated into the new town after the chartering of Kazimierz. Scholarly hypotheses on the origins of this church are presented: it could have been a knight’s foundation, an element of the chartering of Bawół, or a church of the Order of the Holy Sepulchre. It is known that before 1335 it functioned as the Bawół parish church. However, as a result of the chartering of Kazimierz and the construction of Corpus Christi parish church, St. Lawrence’s became a subsidiary church. Deprived of parish rights and located on the periphery of the Christian part of Kazimierz, it lost its importance and was often referred to as a “chapel”. Thanks to the surviving inspection reports, the few views of Kazimierz and cartographic sources, it has been possible to establish rudimentary information about the architecture and furnishings of the church. Until the end of the 18th century there was a cemetery next to the church, intended mostly for the poor, as both historical evidence and parish records show. According to church and cartographic sources, the church was demolished around 1788 as a result of the policy of Primate Michał Jerzy Poniatowski. By feeding two cartographic sources (the Kołłątaj Plan and the Senate Plan) into GIS (Geographic Information System) software, the church and cemetery were positioned within the contemporary topography of Krakow.
References
Atlas historyczny miast polskich, red. Roman Czaja, t. 5: Małopolska, z. 1: Kraków, red. Zdzisław Noga, Kraków 2007.
Bałaban Majer, Dzieje Żydów w Krakowie i na Kazimierzu (1304–1868), t. 1: (1304–1655), Kraków 1913.
Bałaban Majer, Dzieje Żydów w Krakowie i na Kazimierzu (1304–1868), t. 2: (1656–1868), Kraków 1936.
Banach Jerzy, Dawne widoki Krakowa, Kraków 1967.
Banasik Piotr, Trybuś Bartłomiej, Lokalizacja nieistniejących kościołów i cmentarzy we współczesnej topografii Krakowa, „Rocznik Krakowski”, T. 83: 2017.
Baran Krzysztof, Uniwersytet Jagielloński od fundacji Kazimierzowskiej od schyłku XVIII wieku, w: Urbs Celeberrima. Księga pamiątkowa na 750-lecie lokacji Krakowa, red. Andrzej Grzybkowski, Zdzisław Żygulski, Teresa Grzybkowska, Kraków 2008.
Barycz Henryk, Z zagadek Uniwersytetu Kazimierzowskiego w Krakowie, „Przegląd Zachodni”, 1952, nr 9–10.
Bąkowski Klemens, Historya miasta Kazimierza pod Krakowem do XVI wieku, Kraków 1902.
Bieniarzówna Janina, Kłoczyński Marcin, w: Polski słownik biograficzny, t. 13, red. Emanuel Rostworowski, Warszawa 1967–1968.
Borowiejska-Birkenmajerowa Maria, Kształt średniowiecznego Krakowa, Kraków 1975.
Cracovia Iudaeorum 3D, oprac. Eugeniusz Duda, Kraków 2013.
Duma Paweł, Grób alienata. Pochówki dzieci nieochrzczonych, samobójców i skazańców w późnym średniowieczu i dobie wczesnonowożytnej, Kraków 2010.
Dzieje Krakowa, t. 2: Kraków w wiekach XVI–XVIII, red. Janina Bieniarzówna, Jan M. Małecki, Józef Mitkowski, Kraków 1984.
Eljasz-Radzikowski Walery, Kraków dawny i dzisiejszy, Kraków 1902.
Encyklopedia Krakowa, red. Antoni H. Stachowski, Kraków 2000.
Encyklopedia Krakowa, t. 1: A–M, red. Jacek Purchla, Kraków 2023.
Estreicherówna Maria, Wykaz zniesionych kościołów, kaplic i klasztorów w Krakowie, w: Kalendarz Katolicki krakowski na r. 1889, Kraków 1889.
Firlet Elżbieta Maria, Najstarsza panorama Krakowa, Kraków 1998.
Friedberg Marian, Ród Łabędziów w wiekach średnich, Kraków 1925.
Goras Magdalena, Zaginione gotyckie kościoły Krakowa, Kraków 2003.
Grodziska-Ożóg Karolina, Cmentarz Rakowicki w Krakowie, Kraków 1987.
Gromnicki Tadeusz, Świętopietrze w Polsce, Kraków 1908.
Gwiazda Tomasz, Tempus edax rerum. Utracone kościoły Krakowa wzniesione w okresie od X do XVIII wieku. Katalog [CD-ROM], Rzeszów 2020.
Gwiazda Tomasz, Tempus edax rerum. Utracone kościoły Krakowa wzniesione w okresie od X do XVIII wieku, Rzeszów 2020.
Haratym Andrzej, Kraków (z miastami Kazimierzem i Kleparzem oraz przedmieściami i najbliższą okolicą), w: Mirosław Nagielski, Krzysztof Kossarzecki, Łukasz Przybyłek, Andrzej Haratym, Zniszczenia szwedzkie na terenie Korony w okresie potopu 1655–1660, Warszawa 2015.
Jurek Tomasz, Panowie z Wierzbnej. Studium genealogiczne, Kraków 2006.
Karpiński Andrzej, Pożary w miastach Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa ekonomiczne, społeczne i kulturowe, Warszawa 2021.
Karpiński Andrzej, W walce z niewidzialnym wrogiem: epidemie chorób zakaźnych w Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa demograficzne, społeczno-ekonomiczne i polityczne, Warszawa 2000.
Komorowski Waldemar, Widoki portretowe Krakowa czasów staropolskich w badaniach historii miasta. Obraz, znak, symbol, tekst, „Zapiski Historyczne”, T. 84/1: 2019.
Konieczna Wanda, Początki Kazimierza do r. 1419, w: Studia nad przedmieściami Krakowa, Biblioteka Krakowska, nr 94, Kraków 1938.
Kracik Jan, Miasto zatrzymuje umarłych. Krakowskie nekropolie a kultura duchowa XVII–XVIII wieku, w: Z przeszłości Krakowa, red. Jan M. Małecki, Warszawa–Kraków 1989.
Krasnowolski Bogusław, Krakowski Kazimierz. Historia i kultura, Biblioteka Krakowska, nr 168, Kraków 2022.
Krasnowolski Bogusław, Lokacje i rozwój Krakowa, Kazimierza i Okołu. Problematyka rozwiązań urbanistycznych, w: Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, red. Jerzy Wyrozumski, Biblioteka Krakowska, nr 150, Kraków 2007.
Krasnowolski Bogusław, Lokacyjne układy urbanistyczne na obszarze ziemi krakowskiej w XIII i XIV wieku, Część II: Katalog lokacyjnych układów urbanistycznych, Akademia Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Prace Monograficzne, nr 386, Kraków 2004.
Krasnowolski Bogusław, Z badań nad architekturą i urbanistyką krakowskiego Kazimierza w okresie późnośredniowiecznym i nowożytnym, „Rocznik Krakowski”, T. 55: 1989.
Krukowski Jan, Szkolnictwo parafialne Krakowa w XVII wieku, Kraków 2001.
Krukowski Jan, Z dziejów szkolnictwa parafialnego Krakowa w okresie Odrodzenia, Kraków 1986.
Kumor Bolesław, Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, t. 2, Kraków 1999.
Lorek Dariusz, Ocena doboru metod implementacji XIX-wiecznych map topograficznych do współczesnego układu współrzędnych w aplikacji QGIS, „Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią. Seria A: Geografia Fizyczna”, T. 68: 2017.
Łatak Kazimierz, Średniowieczne pieczęcie wystawców kościelnych w zasobie archiwum klasztoru Bożego Ciała w Krakowie. Przyczynek do polskich badań sfragistycznych, „Textus et Studia”, 2021, nr 1 (25).
Mała Encyklopedia Krakowa, red. Jan Adamczewski, Kraków 1996.
Myszka Marian, Dawne cmentarze Krakowa w świetle badań archeologicznych, w: Cmentarz Rakowicki w Krakowie, „Krakowska Teka Konserwatorska”, T. 3: 2003.
Niemiec Dariusz, Stara Synagoga z krakowskiego Kazimierza w świetle badań archeologicznych z lat 2014−2016, „Krzysztofory”, T. 35: 2017.
Niemiec Dariusz, Starzyński Marcin, Zaginione kolegium. Gdzie król Kazimierz Wielki postanowił wznieść gmach dla Uniwersytetu? Dwugłos historyka i archeologa, „Alma Mater”, 2017, nr 197.
Niewiński Andrzej, Przestrzeń kościelna w topografii średniowiecznego Krakowa. Próba syntezy, Lublin 2004.
Odlanicki-Poczobutt Michał, Traczewska-Białek Zofia, Plan Kołłątajowski źródłem informacji o Krakowie, „Rocznik Krakowski”, T. 48: 1977.
Ostoja tradycji, red. Elżbieta Długosz, Eugeniusz Duda, Anna Jodłowiec-Dziedzic, Dariusz Niemiec, Kraków 2016.
Pianowski Zbigniew, Architektura monumentalna wczesnośredniowiecznego Krakowa, w: Kraków w chrześcijańskiej Europie X–XIII w., red. Elżbieta Firlet, Kraków 2006.
Poleski Jacek, Średniowieczny kościół św. Michała Archanioła i św. Stanisława i klasztor oo. Paulinów na Skałce w Krakowie w świetle badań archeologicznych z lat 2007–2008, w: Średniowieczny kościół na Skałce w Krakowie w świetle badań interdyscyplinarnych, red. Jacek Poleski, Kraków 2018.
Radwański Kazimierz, 40 lat istnienia archeologicznej służby konserwatorskiej oraz 40 lat badań archeologicznych w Krakowie, „Materiały Archeologiczne”, T. 28: 1995.
Radwański Kazimierz, Kraków przedlokacyjny. Rozwój przestrzenny, Kraków 1975.
Radwański Kazimierz, Prace ratownicze prowadzone przez Konserwatora Zabytków Archeologicznych w Krakowie w latach 1955–
, „Biuletyn Krakowski. Prace Konserwatorskie i Archeologiczne”, T. 1: 1959.
Rajman Jerzy, Kraków. Zespół osadniczy, proces lokacji, mieszczanie do roku 1333, Kraków 2004.
Rajman Jerzy, Średniowieczne patrocinia krakowskie, Kraków 2002.
Rederowa Danuta, Studia nad wewnętrznymi dziejami Krakowa porozbiorowego (1796–1809). Część I, Zagadnienia urbanistyczne, „Rocznik Krakowski”, T. 34/2: 1958.
Rożek Michał, Meandry kultury, czyli galimatias nie tylko krakowski, Kraków 2008.
Rożek Michał, Nieistniejące kościoły Krakowa, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej”, R. 33: 1983.
Rożek Michał, Straty kulturalne i artystyczne Krakowa w okresie pierwszego najazdu szwedzkiego (1655–1657), „Biuletyn Historii Sztuki”, T. 36/2: 1974.
Samek Marta, Kościół SS. Dominikanek na Gródku a architektura Krakowa drugiej i trzeciej ćwierci XVII wieku, „Rocznik Krakowski”, T. 53: 1987.
Sikora Franciszek, Bawół, w: Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, t. V: Małopolska – województwo krakowskie, cz. I, z. 1, opr. Zofia Leszczyńska-Skrętowa, Franciszek Sikora, Wrocław 1980.
Starzyński Marcin, „Collegium desertum” – niedokończona fundacja uniwersytecka Kazimierza Wielkiego, „Roczniki Historyczne”, T. 82: 2016.
Szady Bogumił, Zastosowanie systemów informacji geograficznej w geografii historycznej, „Polski Przegląd Kartograficzny”, T. 40/3: 2008.
Świszczowski Stefan, Miasto Kazimierz pod Krakowem, Kraków 1981.
Świszczowski Stefan, Założenie i rozwój miasta Kazimierza, „Biuletyn Krakowski”, T. 3: 1961.
Talko-Hryncewicz Julian, Mieszkańcy Krakowa z X–XX wieku. Studjum antropo-bio-socjologiczne, Kraków 1926.
Tobiasz Mieczysław, Bożogrobcy w Miechowie (w 800-lecie sprowadzenia zakonu do Polski), „Nasza Przeszłość”, T. 17: 1963.
Tobiasz Mieczysław, Znaczenie bożogrobców miechowskich w kształtowaniu romańskiego Krakowa, „Analecta Cracoviensia”, T. 14: 1982.
Tomkowicz Stanisław, Kołłątajowski plan Krakowa z roku 1785, „Rocznik Krakowski”, T. 9: 1907.
Wilkaniec Agnieszka, Gałecka-Drozda Anna, Walerzak Miłosz, Rosada Agnieszka, Zastosowanie programów GIS w analizie historycznych założeń zieleni, „Teka Komisji Urbanistyki i Architektury Oddziału Polskiej Akademii Nauk w Krakowie”, T. 45: 2017.
Wolski Marian, Nieistniejący kościół pod wezwaniem św. Jakuba Starszego na Kazimierzu, „Rocznik Krakowski”, T. 61: 1995.
Wójcik Marek, Ród Gryfitów do końca XIII wieku. Pochodzenie, genealogia, rozsiedlenie, Wrocław 1993.
Wyrozumska Bożena, Czy Jan Olbracht wygnał Żydów z Krakowa?, „Rocznik Krakowski”, T. 59: 1993.
Wyrozumski Jerzy, Kraków do schyłku wieków średnich, Dzieje Krakowa, t. 1, red. Janina Bieniarzówna, Jan M. Małecki, Kraków 1992.
Zaitz Emil, Zaitz Michał, Krakowski Kazimierz w badaniach archeologicznych, „Krzysztofory. Zeszyty Naukowe”, T. 35: 2017.
Downloads
Published
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
See more at Copyright & Licensing tab.
