Gotycki kielich ze zbiorów Muzeum Krakowa
DOI:
https://doi.org/10.32030/KRZY.2022.10Słowa kluczowe:
kielich mszalny, gotyckie złotnictwo, inskrypcja fundacyjna, Mateusz Müller, Bogatka, Drewnica, Pomorze Gdańskie, Prusy, XV wiek, Pietas DominiAbstrakt
W artykule podjęto próbę charakterystyki średniowiecznego kielicha, który od 1980 roku znajduje się w zbiorach Muzeum Krakowa. Do tej pory naczynie nie było opracowane, a informacje o nim podano w karcie inwentarzowej ze znakiem zapytania. Autorce artykułu udało się ustalić kilka informacji dotyczących historii obiektu, a także osadzić zabytek w szerszym kontekście. Dzięki inskrypcjom na odwrocie stopy wiadomo, że pierwotnie kielich fundowano do kaplicy w kościele w Drewnicy (możliwe, że pod wezwaniem Trójcy Świętej), natomiast później zmieniono miejsce jego przechowywania na zbór w Bogatce (za czasów pastora Mateusza Müllera). Za określeniem naczynia jako przykładu gotyckiego złotnictwa z terenu Pomorza Gdańskiego przemawia także jego uproszczona forma (gładka stopa, pozbawiona koszyczka czara, spłaszczony nodus z sześcioma rombowymi guzami z napisem ihesus) i sposób dekoracji (brak ornamentacji, schematyczne przedstawienie Trójcy Świętej w typie ikonograficznym Pietas Domini). Cechy te, a także podobieństwo do kielicha z Radzynia Chełmińskiego pozwalają zadatować muzealny kielich na drugą ćwierć XV wieku, bliżej połowy stulecia, i łączyć jego formę z wzorami najskromniejszej odmiany kielichów pruskich.
Bibliografia
Adamska Magdalena, Nowacki Dariusz: Nieznany późnogotycki kielich w Skarbcu Koronnym na Wawelu. W: Artifex doctus. Studia ofiarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiąta rocznice urodzin. Red. Wojciech Bałus, Wojciech Walanus, Marek Walczak. Kraków 2007, s. 227–237
Beck Franziska: Vom Volksleben auf der Danziger Nehrung. Nach archivialischen Quellen von 1594–1814. Marburg 1962
Chranicka Bożena: Złotnictwo gdańskie. W: Gdańsk, jego dzieje i kultura. Red. Franciszek Mamuszka. Warszawa 1969, s. 378–388
Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian: Złotnictwo toruńskie. Studium o wyrobach cechu toruńskiego od wieku XIV do 1832 roku. Warszawa 1988
Czihak Eugen von: Die Edelschmiedekunst früherer Zeiten in Preussen. Bd. 2. Westpreussen. Leipzig 1908
Długokecki Wiesław: Mierzeja Wiślana od XIII do połowy XV wieku (1454 r.). Gdańsk 1995
Długokecki Wiesław: Z dziejów Żuław, Mierzei Wiślanej i wsi Drewnica do początków XX wieku. W: Miłosz na Żuławach. Epizod z biografii poety. Red. Małgorzata Czermińska, Andrzej Kasperek. Gdańsk 2013, s. 91–100
Dybaś Bogusław: Fortece Rzeczpospolitej. Studium z dziejów budowy fortyfikacji stałych w państwie polsko-litewskim w XVII wieku. Toruń 1998
Fritz Johann Michael: Goldschmiedekunst. In: Die Parler und der schöne Stil 1350–1400. Handbuch zur Ausstellung des Schnütgen-Museums in der Kunsthalle Köln. Bd. 3. Köln 1978, S. 164–165
Fritz Johann Michael: Das evangelische Abendmahlsgerät in Deutschlnd. Vom Mittelalter bis zum Ende des Alten Reiches. Mit Beiträgen von Martin Brecht, Jan Harasimowicz, und Anette Reimers. Leipzig 2004
Frühneuhochdeutsch und Mittelhochdeutsch Wörterbuch: hobete [online]. dostęp 31 sierpnia 2022]. Dostępny w internecie: https://fwb-online.de/search?q=Hobete&type=&search=&fbclid=IwAR05pxvQRMgGsJy_UyNlAOGsPq6xMwGd506DbgHYTFTs5JZ7vo-5QUADLi_Q
Godlewski Jerzy Romuald, Odyniec Wacław: Pomorze Gdańskie. Koncepcje obrony i militarnego wykorzystania od wieku XIII do roku 1939. Warszawa 1982
Harasimowicz Jan: Protestantismus und Bildende Kunst. In: Spurenlese. Kulturelle Wirkungen der Reformation. Leucorea-Studien zur Geschichte der Reformation und der Lutherischen Orthodoxie. Leipzig 2013, S. 333–347
Harasimowicz Jan: Sichtbares Wort. Die Kunst als Medium der Konfessionalisierung und Intensivierung des Glaubens in der Frühen Neuzeit. Kunst und Konfession in der Frühen Neuzeit = Arts and Confession in the Early Modern Period, 1. Regensburg 2017
Heise Johannes: Die Bau- und Kunstdenkmãler der Provinz Westpreussen. Landkreises Danzig. Danzig 1884
Heise Johannes: Die Bau- und Kunstdenkmãler der Provinz Westpreussen. Kreis Graudenz. Danzig 1894
Hintze Erwin, Masner Karl: Goldschmiedearbeiten Schlesiens, eine Auswahl. Breslau 1911
Hipp Hermann: Studien zur Nächgotik des 16. und 17. Jahrhunderts in Deutschland, Böhmen, Österreich und der Schweiz. Tübingen 1979
Jurkowlaniec Grażyna: Epoka nowożytna wobec średniowiecza. Pamiątki przeszłości, cudowne wizerunki, dzieła sztuki. Wrocław 2008
Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 2. Województwo elbląskie. Z. 1[a] Braniewo, Frombork, Orneta i okolice. Red. Marian Kutzner. Warszawa 1980
Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 5. Województwo gdańskie. Z. 1. Pruszcz Gdański i okolice. Red. Barbara Rol, Iwona Strzelecka. Warszawa 1986
Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 11. Dawne województwo bydgoskie. Z. 19. Powiat wabrzeski. Red. Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki. Warszawa 1988
Klemp Aleksander: Protestanci w dobrach prywatnych w Prusach Królewskich od drugiej połowy XVII do drugiej połowy XVIII wieku. Gdańsk 1994
Künstle Karl: Ikonographie der christlichen Kunst. Bd. 1. Prinzipienlehre, Hilfsmotive, Offenbarungstatsachen. Freiburg im Breisgau 1928
Kunkel Burkhard: Die Kunst der lutherischen Kirchen im 16. Jahrhundert. Medien, Mitteldinge, Monumente – eine Geschichte der materiellen Kultur. Berlin 2020
Larczyński Tomasz: Ziemia gdańska w okresie panowania Zakonu Krzyżackiego. Struktura własności i organizacja osadnictwa wiejskiego. Oświęcim 2017
Lepszy Leonard: Przemysł złotniczy w Polsce. Kraków 1933
Makowski Bolesław: Sztuka na Pomorzu, jej dzieje i zabytki. Toruń 1932
Muhl John: Dzieje Sztutowa do roku 1920. Sztutowo–Gdynia 2016
Na wspólnej drodze. Kraków i Budapeszt w średniowieczu. Katalog wystawy w Muzeum Historycznym Miasta Krakowa i Muzeum Historycznym Budapesztu. Red. nauk. Grażyna Lichonczak-Nurek. Kraków 2017
Nowacki Dariusz: Z ryba w herbie. W: Festina lente. Prace ofiarowane Andrzejowi Fischingerowi w siedemdziesiąta rocznice urodzin. Red. Magdalena Piwocka, Dariusz Nowacki. Kraków 1998, s. 37–42
Nowacki Dariusz: Oblatendose w zbiorach wawelskich, czyli o tym, jak wciąż mało wiemy na temat złotnictwa w Polsce. W: Całe srebro Rzeczypospolitej. Panu Michałowi Gradowskiemu ofiarowane. Red. Jacek Kriegseisen. Warszawa 2012, s. 153–158
Piwocka Magdalena, Nowacki Dariusz: Klejnoty dewocyjne w zbiorach wawelskich – nowe nabytki. W: Treści, teksty, przesłania. Biżuteria w Polsce. Red. Katarzyna Kluczwajd. Toruń 2006, s. 77–85
Prusy Królewskie w drugiej połowie XVI wieku. Suplement. Cz. 2. Komentarz. Indeksy. Red. Tomasz Panecki, Marek Słoń. Warszawa 2021
Regulska Grażyna: Gotyckie złotnictwo w Polsce. T. 1. Katalog zabytków. Warszawa 2016
Regulska Grażyna: Gotyckie złotnictwo w Polsce. T. 2. Album ilustracji. Warszawa 2016
Rembowska Irena: Gdański cech złotników od XV do końca XVIII w. Gdańsk 1971
Schoubye Sigurd: Guldsmedehåndvaerk i Søndyrjylland og Slesvig-Holsten. København 1967
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich: Rychemberk. Hasło oprac. Franciszek Siarczyński. T. 10. Red. Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Filip Sulimierski. Warszawa 1880–1914, s. 70
Szczepkowska-Naliwajek Kinga: Złotnictwo gotyckie Pomorza Gdańskiego, ziemi chełmińskiej i Warmii. Studia z Historii Sztuki, t. 40. Wrocław 1987
Wozniak Michał: Die Goldschmiedekunst in Preussen im Dienste des Ordens, der Kirche und der Städte. In: Mittelalterliche Kultur und Literatur im Deutschordensstaat in Preussen: Leben und Nachleben. Hrsg. Jarosław Wenta, Sieglinde Hartmann, Gisela Vollmann-Profe. Toruń 2008, S. 125–138
Woźniak Michał: Złotnictwo sakralne Prus Królewskich. Studium typologiczno-morfologiczne. T. 1. Toruń 2012
Zabrocki Ludwik: Związki językowe niemiecko-pomorskie. W: Konferencja Pomorska (1954). Prace językoznawcze. Red. Zdzisław Stieber. Warszawa 1956, s. 149–174
Artykuły
Adamek Tadeusz: Gotycki kielich z kościoła farnego świętego Krzyża w Tczewie. „Roczniki Humanistyczne” 1971, t. 19, z. 5, s. 19–27
Dobrzeniecki Tadeusz: U źródeł przedstawień: „Tron Łaski” i „Pietas Domini”. „Roczniki Muzeum Narodowego w Warszawie” 1971, t. 15, nr 1, s. 221–312
Freytag Hermann: Aus der Geschichte eines Abendmahlskelches. „Mitteilungen des Westpreussischen Geschichtvereins” 1904, Bd. 3, Nr. 2, S. 31–34
Harasimowicz Jan: Protestanci wobec krzyża. „Pismo er” [online]. 4 grudnia 2013 [dostęp 23 października 2017]. Dostępny w internecie: http://ewangelicki.pl/cover/protestanci-wobec-krzyza-jan-harasimowicz/
Kalinowski Lech: Geneza Piety średniowiecznej. „Prace Komisji Historii Sztuki” 1952, t. 10, s. 153–260
Kluczwajd Katarzyna, Krokosz Jacek, Pabis Rafał, Żółkiewicz Zdzisław, Sałat Robert: Badanie składu chemicznego wyrobów złotniczych z kolekcji Muzeum Okręgowego w Toruniu. „Prace Instytutu Odlewnictwa” 2010, z. 4, s. 31–54
Kubus Radosław: Twierdza Gdańska Głowa (Danziger Haupt). Historia obiektu – historia miejsca. „Rocznik Elbląski” 2020, t. 30, s. 25–45
Lepszy Leonard: Z dziejów złotnictwa elbląskiego. „Wiadomosci Numizmatyczno-Archeologiczne” 1894, t. 6, s. 129–141
Muhl John: Das Danziger Haupt. „Weichselland. Mitteilungen des Westpreussichen Gesichtsvereins” 1940, Bd. 39, S. 59–62
Nowacki Dariusz: W sprawie metryki wawelskiego kielicha z r. 1401 [1501]. „Teki Krakowskie” 1999, t. 9, s. 147–152
Semrau Arthur: Ein Beitrag zur Geschichte der Goldschmiedekunst in Thorn. „Mitteilungen des Copernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst in Thorn” 1908, H. 16, S. 73–84
Söding Ulrich: Das Retabel mit dem Gnadenstuhl aus Soest in der Berliner Gemäldegalerie. „Westfalen” 2002, Jg. 80, S. 155–206
Woźniak Michał: Włoski kielich gotycki w Jarocinie. „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 1991, t. 17, s. 263–277
Woźniak Michał: Dokumentacja polskiego złotnictwa – jej znaczenie dla badan nad dawnym złotnictwem i klasyfikacja jego znaków. „Ochrona Zabytków” 1995, nr 189, s. 231–238
Woźniak Michał: Sztuka złotnicza w Prusach. Próba charakterystyki złotnictwa regionu. „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 2018, t. 49, s. 7–66
Woźniak Michał: Rzeczy pośrednie, adiafora, semiofory. O książce Burharda Kunkela. „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 2021, t. 52, s. 355–375
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Szczegóły zob. w zakładce Prawa autorskie i udostępnianie.