Gotycki kielich ze zbiorów Muzeum Krakowa
DOI:
https://doi.org/10.32030/KRZY.2022.10Keywords:
chalice, Gothic goldsmithery, foundation inscription, Mateusz Müller, Bogatka, Drewnica, Danzig Pomerania, Prussia, 15th century, Pietas DominiAbstract
GOTHIC CHALICE FROM THE COLLECTION OF THE MUSEUM OF KRAKÓW
The paper is an attempt at a characterization of a mediaeval chalice which has been a part of the collection
of the Museum of Kraków since 1980. The liturgical vessel has not been studied in detail to date, and the
information given on the inventory card has been annotated with a question mark. The author of the paper has managed to establish a few facts concerning the history of this item, as well as set it in a wider context. Thanks to the inscriptions on the reverse of the foot, it has been determined that originally the chalice was funded for a chapel in the church in Drewnica (possibly dedicated to the Holy Trinity), and later on it was moved to be stored at a different location, namely the protestant church in Bogatka (in the days of the Rev. Mateusz Müller). The vessel can also be identified as an example of Gothic goldsmithery from the region of Danzig Pomerania due to its simplified shape (a smooth foot, a bowl which is not enclosed in a basket, a flattened knop decorated with six rhomboid knobs bearing the inscription ihesus), and the style of decoration (lack of ornamentation, a schematic representation of the Holy Trinity of the Pietas Domini iconographic type). These features, as well as similarities to a chalice from Radzyń Chełmiński, enable us to date this museum item to the second quarter of the 15th century, closer to the middle of that century, and to associate its form with the patterns typical of the most modest kind of chalices made in Prussia.
References
Adamska Magdalena, Nowacki Dariusz: Nieznany późnogotycki kielich w Skarbcu Koronnym na Wawelu. W: Artifex doctus. Studia ofiarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiąta rocznice urodzin. Red. Wojciech Bałus, Wojciech Walanus, Marek Walczak. Kraków 2007, s. 227–237
Beck Franziska: Vom Volksleben auf der Danziger Nehrung. Nach archivialischen Quellen von 1594–1814. Marburg 1962
Chranicka Bożena: Złotnictwo gdańskie. W: Gdańsk, jego dzieje i kultura. Red. Franciszek Mamuszka. Warszawa 1969, s. 378–388
Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian: Złotnictwo toruńskie. Studium o wyrobach cechu toruńskiego od wieku XIV do 1832 roku. Warszawa 1988
Czihak Eugen von: Die Edelschmiedekunst früherer Zeiten in Preussen. Bd. 2. Westpreussen. Leipzig 1908
Długokecki Wiesław: Mierzeja Wiślana od XIII do połowy XV wieku (1454 r.). Gdańsk 1995
Długokecki Wiesław: Z dziejów Żuław, Mierzei Wiślanej i wsi Drewnica do początków XX wieku. W: Miłosz na Żuławach. Epizod z biografii poety. Red. Małgorzata Czermińska, Andrzej Kasperek. Gdańsk 2013, s. 91–100
Dybaś Bogusław: Fortece Rzeczpospolitej. Studium z dziejów budowy fortyfikacji stałych w państwie polsko-litewskim w XVII wieku. Toruń 1998
Fritz Johann Michael: Goldschmiedekunst. In: Die Parler und der schöne Stil 1350–1400. Handbuch zur Ausstellung des Schnütgen-Museums in der Kunsthalle Köln. Bd. 3. Köln 1978, S. 164–165
Fritz Johann Michael: Das evangelische Abendmahlsgerät in Deutschlnd. Vom Mittelalter bis zum Ende des Alten Reiches. Mit Beiträgen von Martin Brecht, Jan Harasimowicz, und Anette Reimers. Leipzig 2004
Frühneuhochdeutsch und Mittelhochdeutsch Wörterbuch: hobete [online]. dostęp 31 sierpnia 2022]. Dostępny w internecie: https://fwb-online.de/search?q=Hobete&type=&search=&fbclid=IwAR05pxvQRMgGsJy_UyNlAOGsPq6xMwGd506DbgHYTFTs5JZ7vo-5QUADLi_Q
Godlewski Jerzy Romuald, Odyniec Wacław: Pomorze Gdańskie. Koncepcje obrony i militarnego wykorzystania od wieku XIII do roku 1939. Warszawa 1982
Harasimowicz Jan: Protestantismus und Bildende Kunst. In: Spurenlese. Kulturelle Wirkungen der Reformation. Leucorea-Studien zur Geschichte der Reformation und der Lutherischen Orthodoxie. Leipzig 2013, S. 333–347
Harasimowicz Jan: Sichtbares Wort. Die Kunst als Medium der Konfessionalisierung und Intensivierung des Glaubens in der Frühen Neuzeit. Kunst und Konfession in der Frühen Neuzeit = Arts and Confession in the Early Modern Period, 1. Regensburg 2017
Heise Johannes: Die Bau- und Kunstdenkmãler der Provinz Westpreussen. Landkreises Danzig. Danzig 1884
Heise Johannes: Die Bau- und Kunstdenkmãler der Provinz Westpreussen. Kreis Graudenz. Danzig 1894
Hintze Erwin, Masner Karl: Goldschmiedearbeiten Schlesiens, eine Auswahl. Breslau 1911
Hipp Hermann: Studien zur Nächgotik des 16. und 17. Jahrhunderts in Deutschland, Böhmen, Österreich und der Schweiz. Tübingen 1979
Jurkowlaniec Grażyna: Epoka nowożytna wobec średniowiecza. Pamiątki przeszłości, cudowne wizerunki, dzieła sztuki. Wrocław 2008
Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 2. Województwo elbląskie. Z. 1[a] Braniewo, Frombork, Orneta i okolice. Red. Marian Kutzner. Warszawa 1980
Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 5. Województwo gdańskie. Z. 1. Pruszcz Gdański i okolice. Red. Barbara Rol, Iwona Strzelecka. Warszawa 1986
Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 11. Dawne województwo bydgoskie. Z. 19. Powiat wabrzeski. Red. Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki. Warszawa 1988
Klemp Aleksander: Protestanci w dobrach prywatnych w Prusach Królewskich od drugiej połowy XVII do drugiej połowy XVIII wieku. Gdańsk 1994
Künstle Karl: Ikonographie der christlichen Kunst. Bd. 1. Prinzipienlehre, Hilfsmotive, Offenbarungstatsachen. Freiburg im Breisgau 1928
Kunkel Burkhard: Die Kunst der lutherischen Kirchen im 16. Jahrhundert. Medien, Mitteldinge, Monumente – eine Geschichte der materiellen Kultur. Berlin 2020
Larczyński Tomasz: Ziemia gdańska w okresie panowania Zakonu Krzyżackiego. Struktura własności i organizacja osadnictwa wiejskiego. Oświęcim 2017
Lepszy Leonard: Przemysł złotniczy w Polsce. Kraków 1933
Makowski Bolesław: Sztuka na Pomorzu, jej dzieje i zabytki. Toruń 1932
Muhl John: Dzieje Sztutowa do roku 1920. Sztutowo–Gdynia 2016
Na wspólnej drodze. Kraków i Budapeszt w średniowieczu. Katalog wystawy w Muzeum Historycznym Miasta Krakowa i Muzeum Historycznym Budapesztu. Red. nauk. Grażyna Lichonczak-Nurek. Kraków 2017
Nowacki Dariusz: Z ryba w herbie. W: Festina lente. Prace ofiarowane Andrzejowi Fischingerowi w siedemdziesiąta rocznice urodzin. Red. Magdalena Piwocka, Dariusz Nowacki. Kraków 1998, s. 37–42
Nowacki Dariusz: Oblatendose w zbiorach wawelskich, czyli o tym, jak wciąż mało wiemy na temat złotnictwa w Polsce. W: Całe srebro Rzeczypospolitej. Panu Michałowi Gradowskiemu ofiarowane. Red. Jacek Kriegseisen. Warszawa 2012, s. 153–158
Piwocka Magdalena, Nowacki Dariusz: Klejnoty dewocyjne w zbiorach wawelskich – nowe nabytki. W: Treści, teksty, przesłania. Biżuteria w Polsce. Red. Katarzyna Kluczwajd. Toruń 2006, s. 77–85
Prusy Królewskie w drugiej połowie XVI wieku. Suplement. Cz. 2. Komentarz. Indeksy. Red. Tomasz Panecki, Marek Słoń. Warszawa 2021
Regulska Grażyna: Gotyckie złotnictwo w Polsce. T. 1. Katalog zabytków. Warszawa 2016
Regulska Grażyna: Gotyckie złotnictwo w Polsce. T. 2. Album ilustracji. Warszawa 2016
Rembowska Irena: Gdański cech złotników od XV do końca XVIII w. Gdańsk 1971
Schoubye Sigurd: Guldsmedehåndvaerk i Søndyrjylland og Slesvig-Holsten. København 1967
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich: Rychemberk. Hasło oprac. Franciszek Siarczyński. T. 10. Red. Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Filip Sulimierski. Warszawa 1880–1914, s. 70
Szczepkowska-Naliwajek Kinga: Złotnictwo gotyckie Pomorza Gdańskiego, ziemi chełmińskiej i Warmii. Studia z Historii Sztuki, t. 40. Wrocław 1987
Wozniak Michał: Die Goldschmiedekunst in Preussen im Dienste des Ordens, der Kirche und der Städte. In: Mittelalterliche Kultur und Literatur im Deutschordensstaat in Preussen: Leben und Nachleben. Hrsg. Jarosław Wenta, Sieglinde Hartmann, Gisela Vollmann-Profe. Toruń 2008, S. 125–138
Woźniak Michał: Złotnictwo sakralne Prus Królewskich. Studium typologiczno-morfologiczne. T. 1. Toruń 2012
Zabrocki Ludwik: Związki językowe niemiecko-pomorskie. W: Konferencja Pomorska (1954). Prace językoznawcze. Red. Zdzisław Stieber. Warszawa 1956, s. 149–174
Artykuły
Adamek Tadeusz: Gotycki kielich z kościoła farnego świętego Krzyża w Tczewie. „Roczniki Humanistyczne” 1971, t. 19, z. 5, s. 19–27
Dobrzeniecki Tadeusz: U źródeł przedstawień: „Tron Łaski” i „Pietas Domini”. „Roczniki Muzeum Narodowego w Warszawie” 1971, t. 15, nr 1, s. 221–312
Freytag Hermann: Aus der Geschichte eines Abendmahlskelches. „Mitteilungen des Westpreussischen Geschichtvereins” 1904, Bd. 3, Nr. 2, S. 31–34
Harasimowicz Jan: Protestanci wobec krzyża. „Pismo er” [online]. 4 grudnia 2013 [dostęp 23 października 2017]. Dostępny w internecie: http://ewangelicki.pl/cover/protestanci-wobec-krzyza-jan-harasimowicz/
Kalinowski Lech: Geneza Piety średniowiecznej. „Prace Komisji Historii Sztuki” 1952, t. 10, s. 153–260
Kluczwajd Katarzyna, Krokosz Jacek, Pabis Rafał, Żółkiewicz Zdzisław, Sałat Robert: Badanie składu chemicznego wyrobów złotniczych z kolekcji Muzeum Okręgowego w Toruniu. „Prace Instytutu Odlewnictwa” 2010, z. 4, s. 31–54
Kubus Radosław: Twierdza Gdańska Głowa (Danziger Haupt). Historia obiektu – historia miejsca. „Rocznik Elbląski” 2020, t. 30, s. 25–45
Lepszy Leonard: Z dziejów złotnictwa elbląskiego. „Wiadomosci Numizmatyczno-Archeologiczne” 1894, t. 6, s. 129–141
Muhl John: Das Danziger Haupt. „Weichselland. Mitteilungen des Westpreussichen Gesichtsvereins” 1940, Bd. 39, S. 59–62
Nowacki Dariusz: W sprawie metryki wawelskiego kielicha z r. 1401 [1501]. „Teki Krakowskie” 1999, t. 9, s. 147–152
Semrau Arthur: Ein Beitrag zur Geschichte der Goldschmiedekunst in Thorn. „Mitteilungen des Copernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst in Thorn” 1908, H. 16, S. 73–84
Söding Ulrich: Das Retabel mit dem Gnadenstuhl aus Soest in der Berliner Gemäldegalerie. „Westfalen” 2002, Jg. 80, S. 155–206
Woźniak Michał: Włoski kielich gotycki w Jarocinie. „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 1991, t. 17, s. 263–277
Woźniak Michał: Dokumentacja polskiego złotnictwa – jej znaczenie dla badan nad dawnym złotnictwem i klasyfikacja jego znaków. „Ochrona Zabytków” 1995, nr 189, s. 231–238
Woźniak Michał: Sztuka złotnicza w Prusach. Próba charakterystyki złotnictwa regionu. „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 2018, t. 49, s. 7–66
Woźniak Michał: Rzeczy pośrednie, adiafora, semiofory. O książce Burharda Kunkela. „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 2021, t. 52, s. 355–375
Downloads
Published
Issue
Section
License
See more at Copyright & Licensing tab.
