Tropy człowieko-przekładu
DOI:
https://doi.org/10.12797/MOaP.31.2025.67.01Keywords:
human translation, machine translation, translator’s creative subjectivity, Gennady Aygi, Adam PomorskiAbstract
TROPES OF HUMAN-TRANSLATION
Since the early 1960s, questions about the specificity of human translation and the individuality of the homo sapiens translator have been addressed in cybernetic translation studies. These questions have gained new relevance in the era of technological and transcreative turns in the discipline. Currently, human translation is opposed to machine translation and interspecies eco-translation, as Michael Cronin advocates. The human translator is a key concept in Anthony Pym’s “humanizing translation history” project and Andrew Chesterman’s sociological “translator studies”. Nevertheless, the response to the inquiry regarding the specificity of human translation can be sought not solely in the manifestos of eco-translation studies, “Translator Studies”, humanizing translation historiography, and the translation studies discourse focused on the language industry, machine translation, post-editing, and translation training programs. Poetry also brings an unexpected answer. The article is an attempt to analyze and interpret Gennady Aygi’s poem “Cheloveko-perevody” (1967) in the Polish translation by Adam Pomorski, “Człowieko-przekłady” (1995).
Downloads
References
Ajgi, G. (1982), Otmieczennaja zima. Sobranije stichotworienij w dwuch czastjach, ried. Łosskaja, W., priedisłowije Emmanuel, P., „Syntaxis”, Pariż.
Ajgi, G. (1995), Pola-sobowtóry. Wiersze 1954 – 1994, red. Waczków, J., Woroszylski, W., wstęp Woroszylski, W., Wydawnictwo a5, Poznań.
Ajgi, G. (2001a), mir sil’wii, Izdatiel’stwo A i B, Moskwa.
Ajgi, G. (2001b), Razgowor na rasstojanii (Otwiety na woprosy druga), w: Ajgi, G., Razgowor na rasstojanii. Kniga-al’bom: stat’i, esse, biesiedy, stichi, Limbus Press, Sankt-Pietierburg, [on-line:] http://opushka.spb.ru/text/aigi_razgovor.shtml ‒ 6 VIII 2024.
Alonso, E., Calvo, E. (2015), „Developing a Blueprint for a Technology-mediated Approach to Translation Studies”, Meta, 60(1): 135-157. DOI: https://doi.org/10.7202/1032403ar
Awramow, W. (1966), „O knigie Ż. Munena «Tieorieticzeskije problemy pieriewoda»”, Tietradi pieriewodczika, 3: 103-111.
Balcerzan, E. (1966), „Teoria i krytyka przekładu w Związku Radzieckim”, Pamiętnik Literacki, 57(2): 651-666.
Balcerzan, E. (1969), Granica na moment. Wiersze, przekłady, pastisze, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Balcerzan, E. (1998), Literatura z literatury, „Śląsk”, Katowice.
Balcerzan, E. (2003), Perehenia i słoneczniki, wstępem poprzedził Sterna-Wachowiak, S., Stowarzyszenie Pisarzy Polskich, Poznań.
Balcerzan, E. (2009), Tłumaczenie jako „wojna światów”. W kręgu translatologii i komparatystyki, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Balcerzan, E. (2025), „Przedsłowie. Wytłumaczenia tytułowe”, w: Balcerzan, E., Innymi słowami. Umiejętności tłumacza, red. Rajewska, E., Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków (w druku).
Bar-Hillel, J. (1962), „The Future of Machine Translation”, Times Literary Supplement, 20 IV: 32-37.
Biau-Gil, J.R., Pym, A. (2006), „Technology and Translation”, w: Pym, A., Perestrenko, A., Starink, B. (eds), Translation Technology and its Teaching, Intercultural Studies Group, Universitat Rovira i Virgili, Tarragona, 5-19.
Biel, Ł. (2021), „Postedycja tłumaczeń maszynowych”, Lingua Legis, 29: 11-34.
de Bończa Bukowski, P., Heydel, M. (2013), „Polska myśl przekładoznawcza.
Badacze, teorie, paradygmaty”, w: de Bończa Bukowski, P., Heydel, M. (red.), Polska myśl przekładoznawcza. Antologia, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 7-38.
Brakoniecki, K. (1995), „Hieroglify – śnieżynki Ajgiego”, Nowy Nurt, 17: 11, 14.
Brzostowska-Tereszkiewicz, T. (2009), „Wielojęzyczność jako chwyt”, Teksty Drugie, 6: 48-65.
Brzostowska-Tereszkiewicz, T., (2016), Modernist Translation. An Eastern European Perspective. Models, Semantics, Functions, Peter Lang, Frankfurt/M. DOI: https://doi.org/10.3726/978-3-653-05123-0
Brzostowska-Tereszkiewicz, T. (2017), „Umnyje pieriewody zaumi (stratiegii pol’skich pieriewodczikow)”, w: Wiekszyn, G., Pąkciński, M. (ried.), Litieraturnyj transfier i poetika pieriewoda. Sbornik naucznych statiej, „Azbukownik”, Moskwa, 74-90.
Chan, S.-W. (red.) (2018), The Human Factor in Machine Translation, Routledge, New York.
Chesterman, A. (2017), „The Name and Nature of Translator Studies”, Hermes, 42(22): 13-22. DOI: https://doi.org/10.7146/hjlcb.v22i42.96844
Chuzangaj, A. (2014), „Krug Ajgi”, „Futurum ART” 2, [on-line:] https://reading-hall.ru/publication.php?id=9737 ‒ 11 VIII 2024.
Cronin, M. (2010), „The Translation Crowd”, Tradumàtica, 8: 1-7, https://doi.org/10.5565/rev /tradumatica. DOI: https://doi.org/10.5565/rev/tradumatica.100
Cronin, M. (2017), Eco-Translation: Translation and Ecology in the Age of the Anthropocene, Routledge, London–New York. DOI: https://doi.org/10.4324/9781315689357
Dłuska, M. (1980), Próba teorii wiersza polskiego, wyd. 2, poszerz., Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Dubiel, K. (2024), Ritm wsielennoj, w słowie jawlennyj. Problema ritma w tieorii i poeticzeskoj praktikie russkogo i ukrainskogo futurizma (Wielimir Chlebnikow i Michajl Semenko), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Dunn, S.E. (2004), „Chuvash Word Formation in Gennadii Aigi’s Russian Poetry”, AATSEEL Annual Meeting 27-30 December, Philadelphia, [on-line:] https://www.aatseel.org/100111/pdf/program/2004/abstracts/dunn.htm ‒ 9 VIII 2024.
Drzewiecka, A. (1967), „Pole znaczeniowe a przekład poetycki (na marginesie propozycji metodologicznych Edwarda Balcerzana)”, Kwartalnik Neofilologiczny, 2: 161-178.
Dżamałowa, M. (2017), „Osobiennosti sintakticzeskoj struktury stichotworienij Gennadija Ajgi”, Mieżdunarodnyj nauczno-issledowatielskij żurnał, 2, cz. 1: 15-17.
Epstein, M. (1999), „What is a Metabole (On the Third Trope)”, w: Epstein, M., Genis, A., Vladiv-Glover, S. (eds), Russian Postmodernism: New Perspectives on Post-Soviet Culture, Berghahn Books, New York–Oxford, 125-133. DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctt13wwz5x
Fajfer, K. (2003), Całokształt, Wydawnictwo FORMA, Szczecin–Bezrzecze.
Fatiejewa, N. (2017), Poezija kak fiłołogiczeskij diskurs, wyd. 2, „Jazyki sławjanskoj kul’tury”, Moskwa.
Fiedorow, A. (1968), „Żorż Munen. Tieorieticzeskije problemy pieriewoda”, w: Chawies, B. (ried.), Mastierstwo pieriewoda 1966, Sowietskij pisatiel’, Moskwa, 470-476.
Freidenberg [Freudenberg], O. (2007), Obraz i pojęcie (tłum. i posł. Bogusław Żyłko), Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
Freudenberg, O. (1978), „Obraz i ponjatije”, w: Freudenberg, O., Mif i litieratura driewnosti, ried. N. Braginskaja, otwiet. ried. Mieletinskij, E., Nauka, Moskwa.
Gröbel, R. (1998), „Mołczanije o listopadie”, Litieraturnoje obozrienije, 5-6: 42-46.
Johnson, R. (1984), Ark 50. Spires 34-50, E.P. Dutton, New York. DOI: https://doi.org/10.1093/occmed/34.2.50
Kaindl, K. (2021), „(Literary) Translator Studies. Shaping the Field”, w: Kaindl, K., Kolb, W., Schlager, D. (eds), Literary Translator Studies, John Benjamins, Amsterdam–Philadelphia, 1-38. DOI: https://doi.org/10.1075/btl.156.int
Kasperski, E. (2012), „Pochwała wieży Babel. Przyszłość komparatystyki a wielojęzyczność”, Tekstualia, 4(31): 5-28. DOI: https://doi.org/10.5604/01.3001.0013.4646
Katan, D. (2016), „Translation at the Crossroads: Time for the Transcreational Turn?”, Perspectives, 24(3): 365-381. DOI: https://doi.org/10.1080/0907676X.2015.1016049
Katan, D. (2021), „Transcreation”, w: Gambier, Y., van Doorslaer, L. (eds), Handbook of Translation Studies, 5, John Benjamins, Amsterdam, 221-226. DOI: https://doi.org/10.1075/hts.5.tra19
Katan, D. (2023), „Tools for Transforming Translators into «Homo Narrans» or «What Machines Can’t Do»”, w: Massey, G., Huertas-Barros, E., Katan, D. (eds), The Human Translator in the 2020s, Routledge, London–New York, 74-90. DOI: https://doi.org/10.4324/9781003223344-6
Kazak, W. (1988), Encykłopiediczeskij słowar’ russkoj litieratury s 1917 goda (tłum. Elena Wargaftik, Igor Burichin), Overseas Publications Interchange Ltd., London.
Kozłowska, Z. (2015), „Moda na ciało: w stronę re-empiryzacji nauki o literaturze?”, w: Grajewski, Ł., Osiński, J., Szwagrzyk, A., Tański, P. (red.), Tematy modne w humanistyce. Studia interdyscyplinarne, Wydawnictwo UMK, Toruń, 92-100.
Kubaszczyk, J. (2019), „«Ryby rzeczne są zazwyczaj niedorzeczne». Czego nie potrafi maszyna, czyli o kompetencjach tłumacza i prawach przekładu w kontekście przekładu literackiego”, Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis, 4: 219-232. DOI: https://doi.org/10.4467/20843933ST.19.041.11154
Lejderman, N. (2003), „Nieofuturizm (W. Kazakow, W. Sosnora, G. Ajgi)”, w: Lejderman, N., Lipowieckij, M. (ried.), Sowriemiennaja russkaja litieratura: 1950-1990-je gody, t. 1. 1953–1968, 387-391.
Malewicz, K. (2004), Wiersze i teksty (tłum. Agnieszka Lubomira Piotrowska, Adam Pomorski), red. Pomorski, A., Wydawnictwo Naukowe i Literackie OPEN/ Instytut Adama Mickiewicza, Warszawa.
Massey, G., Huertas-Barros, E., Katan, D. (2023), „The Human Translator in the 2020s: An Introduction”, w: Masse G., Huertas-Barros E., Katan D. (eds), The Human Translator in the 2020s, Routledge, London–New York, 1-10. DOI: https://doi.org/10.4324/9781003223344-1
Mayenowa, M.R. (red.) (1965), Poetyka i matematyka, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Mitek-Dziemba, A. (2023), „Przekład w perspektywie kryzysu ekologicznego i klimatycznego: w kierunku krytycznej ekotranslatoryki”, Postscriptum Polonistyczne, 2: 1-17. DOI: https://doi.org/10.31261/PS_P.2023.32.10
Morón, M., Creativity as an Added Value in Translators’ Training: Learning through Transcreation, w: Massey G., Huertas-Barros E., Katan D. (eds), The Human Translator in the 2020s, Routledge, London–New York, 108-124. DOI: https://doi.org/10.4324/9781003223344-8
Mounin, G. (1963), Les problèmes théoriques de la traduction, Gallimard, Paris.
Nida, E. (1964), Towards a Science of Translating. With Special Reference to Principles and Procedures involved in Bible Translating, E.J. Brill, Leiden. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004495746
Nielubin, L., Chuchuni, G. (2008), Nauka o pieriewodie (istorija i tieorija s driewniejszych wriemion do naszych dniej), Izdatielstwo „Flinta”, Moskowskij psichołogo- socyalnyj institut, Moskwa, 348-366.
O’Hagan, M. (2012), „Translation as the New Game in the Digital Era”, Translation Spaces, 1: 123-141. DOI: https://doi.org/10.1075/ts.1.06oha
Oragwelidze, G. (1988), „Eskizy na fonie poezii Ajgi”, Litieraturnoje obozrienije, 5-6: 35-40.
Przyboś, J. (1967), Poezje wybrane, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Pym, A. (2009), „Humanizing Translation History”, Hermes, 42: 23-48. DOI: https://doi.org/10.7146/hjlcb.v22i42.96845
Pym, A. (2012), Translation Skill-sets in a Machine-translation. 16th Symposium on Interpreting and Translation Teaching, Fu Jen Catholic University, Taiwan.
Riewzin, I.I., Rozencwejg, W.J. (1964), Osnowy obszczego i maszynnogo pieriewioda, Wysszaja szkoła, Moskwa.
Robinson, D. (1991), The Translator’s Turn, Johns Hopkins University Press, Baltimore–London.
Skoropanowa, I. (2010), „«Wakuumnyje» tieksty Gennadija Ajgi”, w: Gołownja, A. [et al.] (ried.), IV cztienija, poswjaszczennyje 70-letiju so dnia rożdienija profiessora W.A. Karpowa, Minsk, 19-20 marta 2010 g., RIWSZ, Minsk, 86-93.
Sławiński, J. (2006), O problemach „sztuki interpretacji”, w: Sławiński, J., Miejsce interpretacji, słowo/obraz terytoria, Gdańsk, 5-19.
Spinzi, C., Rizzo, A., Zummo, M.L. (eds) (2018), Translation or Transcreation? Discourses, Texts and Visuals, Cambridge Scholars Publishing, Newcastleupon Tyne.
Stahl, H. (2022), „The Open Subject and Translations from Nature: Answers to the Anthropocene in Contemporary Poetry (Gennadij Ajgi, Les Murray, Christian Lehnert)”, The Anthropocene Review, 9(2): 185-205. DOI: https://doi.org/10.1177/20530196211038659
Śniecikowska, B. (2002), Słowo – obraz – dźwięk. Literatura i sztuki wizualne w koncepcjach polskiej awangardy 1918-1939, Universitas, Kraków.
Tymoczko, M. (1999), Translation in a Postcolonial Context. Early Irish Literature in English Translation, St. Jerome Publishing, Manchester.
Tymoczko, M. (2004), Difference in Similarity, w: Arduni, S., Hodgson, R. (eds), Similarity and Difference in Translation, Edizioni di storia e litteratura, Roma, 27-44.
Valentine, S. (2015), Witness and Transformation: The Poetics of Gennady Aygi, Academic Studies Press, Boston.
Vine, J., Huertas-Barros, E. (2023), „«Expanding» or «Rebranding» the Translation Concept? A Pedagogical Approach to Future-proofing the Translation Profession in the 2020s, w: Massey, G., Huertas-Barros, E., Katan, D. (eds), The Human Translator in the 2020s, Routledge, London–New York, 91-107. DOI: https://doi.org/10.4324/9781003223344-7
Woroszylska, N. (1995), „Nie wytrzymałbym bez Norwida”, Więź, 4: 87-97.
Woroszylski, W. (1995), „O Ajgim”, w: Ajgi, G., Pola-sobowtóry. Wiersze 1954 – 1994, red. Waczków, J., Woroszylski, W., wstęp Woroszylski W., Wydawnictwo a5, Poznań, 5-18.
Ziomek, J. (1961), „Kochanowski i Staff: próba zastosowania teorii informacji do badań nad przekładem (Streszczenie referatu wygłoszonego na posiedzeniu naukowym dnia 24 V 1961 w Warszawie)”, Sprawozdania z prac naukowych Wydziału Nauk Społecznych, 4(6): 66-74.
Ziomek, J. (1965), Staff i Kochanowski: próba zastosowania teorii informacji w badaniach nad przekładem, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
Downloads
Published
Versions
- 2025-04-10 (2)
- 2025-04-02 (1)
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Tamara Brzostowska-Tereszkiewicz
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
