Polemiczne czy prowokacyjne?
O roli peritekstu w podnoszeniu widzialności tłumacza i przekładu w nowych polskich retranslacjach klasyki literatury dla młodego odbiorcy
DOI:
https://doi.org/10.12797/MOaP.31.2025.67.09Keywords:
translator’s visibility, retranslation, literary titles, polemical translation, peritext, children’s classicsAbstract
POLEMICAL OR PROVOCATIVE? ON THE ROLE OF PERITEXT IN INCREASING THE VISIBILITY OF TRANSLATORS AND TRANSLATION IN RECENT POLISH RETRANSLATIONS OF THE CLASSICS FOR YOUNG READERS
This paper surveys some new phenomena recently witnessed in the practice of retranslating widely known books from the canon of literature for young readers in Poland, interpreting them as possible signals of changes beginning in the subsystem of literature for the young, which within the polysystem theory of translation is considered to be rather conservative and attached to existing models, and also as signals of the increasing visibility of translators, their work and the very phenomenon of translation. The discussion concerns cases of recent retranslations that change traditional titles of children’s classics, widely recognizable on the Polish publishing market due to numerous previous editions and/or retranslations, the increased visibility of the very fact of retranslation due to translators’ and editors’ usage of peritexts, and the increased visibility of translators’ work in peritexts.
Downloads
References
Alvstad, C. i Assis Rosa, A. (2015), „Voice in Retranslation. An Overview and Some Trends ”, Target, 27, 1: 3-24, https://doi.org/10.1075/target.27.1. DOI: https://doi.org/10.1075/target.27.1.00int
Balcerzan, E. (1997), Literatura z literatury. Strategie tłumaczy, Śląsk, Katowice.
Bańkowska, A. (2022), „Od tłumaczki”, w: Montgomery, L.M., Anne z Zielonych Szczytów (tłum. Anna Bańkowska), Marginesy, Warszawa.
Borodo, M. (2017), Translation, Globalization and Younger Audiences: The Situation in Poland, Peter Lang, Oxford. DOI: https://doi.org/10.3726/b11040
Carroll, L. (1993), Alice’s Adventures in Wonderland & Through the Looking Glass, Wordsworth Classics, Ware.
Carroll, L. (2015), Perypetie Alicji na Czarytorium (tłum. Grzegorz Wasowski), Wydawnictwo Wasowscy, Warszawa.
Carroll, L. (2023), Przygody Alicji w Krainie Dziwów (tłum. Jerzy Łoziński), Zysk i S-ka, Poznań.
Carroll, L. (2024), Alicja w Krainie Czarów/Cudów (tłum. Paulina Breiter), Nowa Baśń, Poznań.
Fordoński, K. (2000), „Polski przekład literacki w warunkach wolnego rynku”, Przekładaniec, 7: 131-148.
Fornalczyk-Lipska, A. (2024), „Wybory translatorskie Anny Bańkowskiej w przekładzie Anne z Zielonych Szczytów jako przedmiot wartościowania (na materiale komentarzy z blogów i serwisów czytelniczych), Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica, 58(2): 261-272, https://doi.org/10.18778/0208-6077.58.2.16. DOI: https://doi.org/10.18778/0208-6077.58.2.16
Hejwowski, K. (2004), Kognitywno-komunikacyjna teoria przekładu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Hejwowski, K. (2015a), „Przygody Alinki w Krainie Cudów/Czarów Adeli S. Najstarszy polski przekład książki Lewisa Carrolla wobec tłumaczeń późniejszych”, w: Lewicki, R. (red.), Przekład–język–kultura, t. 4, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
Hejwowski, K. (2015b), Iluzja przekładu. Przekładoznawstwo w ujęciu konstruktywnym, Śląsk, Katowice.
Jarniewicz, J. (2018), Tłumacz między innymi. Szkice o przekładach, językach i literaturze, Ossolineum, Wrocław.
Kozak, J. (2009), Przekład literacki jako metafora. Między logos a lexis, PWN, Warszawa.
Kipling, R. (2000), Takie sobie bajeczki (tłum. Maria Krzeczowska, Stanisław Wyrzykowski i Hanna Januszewska), Prószyński i S-ka, Warszawa.
Kipling, R. (2018), Bajki, które trzeba opowiadać właśnie tak (tłum. Hanna Pustuła-Lewicka), Czuły Barbarzyńca, Warszawa.
Legeżyńska, A. (1999), Tłumacz i jego kompetencje autorskie. Na materiale powojennych tłumaczeń z A. Puszkina, W. Majakowskiego, I. Kryłowa, A. Błoka, PWN, Warszawa.
Maziarski, W. (2022), „Wstęp od tłumacza”, w: Chłopaki z ulicy Pawła dawniej Chłopcy z Placu Broni (tłum. Wojciech Maziarski), Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa.
Milne, A.A. (1986), Fredzia Phi-Phi (tłum. Monika Adamczyk-Garbowska), Wydawnictwo Lubelskie, Lublin.
Moc, A. (1997), „Nowe polskie prawo autorskie a kolejne tłumaczenia na naszym rynku wydawniczym, czyli przygody Pinoccia lub Pinokia”, w: Filipowicz-Rudek, M., Konieczna-Twardzikowa, J., Stoch, M. (red.), Między oryginałem a przekładem, vol 3, Czy zawód tłumacza jest w pogardzie?, Universitas, Kraków.
Molnár, F. (2022), Chłopaki z ulicy Pawła dawniej Chłopcy z Placu Broni (tłum. Wojciech Maziarski), Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa.
Molnár, F. (2024), Chłopcy z ulicy Pawła (tłum. Miłosz Waligórski), Marginesy, Warszawa.
Montgomery, L.M. (2003), Ania z Zielonego Wzgórza (tłum. Agnieszka Kuc), Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Montgomery, L.M. (2013), Ania z Zielonego Wzgórza (tłum. Paweł Beręsewicz), Skrzat, Kraków.
Montgomery, L.M. (2021-2023), Ania z Zielonego Wzgórza, Ania z Avonlea, Ania na uniwersytecie, Ania z Szumiących Topoli, Wymarzony dom Ani, Ania ze Złotego Brzegu, Dolina tęczy, Rilla ze Złotego Brzegu (tłum. Maria Borzobohata-Sawicka), Wilga, Warszawa.
Montgomery, L.M. (2022-25), Anne z Zielonych Szczytów, Anne z Avonlea, Anne z Redmondu, Anne z Szumiących Wierzb, Wymarzony dom Anne, Anne ze Złotych Iskier, Dolina tęczy, Rilla ze Złotych Iskier (tłum. Anna Bańkowska), Marginesy, Warszawa.
Nowy słownik Fundacji Kościuszkowskiej angielsko-polski (2003), Universitas, Kraków.
Oczko, P. (2013), „Anna z domu o zielonym dachu. O cyklu powieściowym Lucy Maud Montgomery”, Teksty Drugie, 5: 42-61, [on-line:] https://rcin.org.pl/Content/62249/PDF/WA248_79283_P-I-2524_oczko-anna_o.pdf – 28 III 2025.
Oczko, P., Nastulczyk, T., Powieśnik, D. (2018), „Na szwedzkim tropie Ani z Zielonego Wzgórza. O przekładzie Rozalii Bernsteinowej”, Ruch Literacki, 59, 3(348): 261-280, https://doi.org/10.24425/122705. DOI: https://doi.org/10.24425/122705
Paloposki, O., Koskinen, K. (2004), „A Thousand and One Translations: Revisiting Retranslations”, w: Hansen, G., Malmkjær, K., Gile, D., (eds.), Claims, Changes and Challenges in Translation Studies, John Benjamins, Amsterdam. DOI: https://doi.org/10.1075/btl.50.04pal
Piecychna, B. (2021), „Tłumacz jako istota historyczna: O (auto)cenzurze w pierwszym polskim przekładzie Anne of Green Gables oraz Anne of Avonlea Lucy Maud Montgomery w świetle koncepcji dziejów efektywnych Hansa-Georga Gadamera”, Acta Neophilologica, 23(1): 279-303, https://doi.org/10.31648/an.5490. DOI: https://doi.org/10.31648/an.5490
Pielorz, D. (2020), „Does Each Generation Have Its Own Ania? Canonical and Polemical Polish Translations of Lucy Maud Montgomery’s Anne of Green Gables”, w: Dybiec-Gajer, J., Oittinen, R., Kodura, M. (eds), Negotiating Translation and Transcreation of Children’s Literature. From Alice to the Moomins, Springer, Singapore. DOI: https://doi.org/10.1007/978-981-15-2433-2_7
Rajewska, E. (2018), „Poetyka przekładu według Edwarda Balcerzana”, Forum Poetyki, 14: 90-97, [on-line:] http://fp.amu.edu.pl/wpcontent/uploads/2019/03/ERajewskaPoetykaPrzek%C5%82aduWed%C5%82ugEdwardaBalcerzana.pdf – 28 III 2025. DOI: https://doi.org/10.14746/fp.2018.14.26831
Shavit, Z. (1981), „Translation of Children’s Literature as a Function of Its Position in the Literary Polysystem”, Poetics Today, 2, 4: 171-179. DOI: https://doi.org/10.2307/1772495
Shavit, Z. (2006), „Translation of Children’s Literature”, w: Lathey, G. (ed.), The Translation of Children’s Literature: A Reader, Multilingual Matters, Clevedon.
Stanisławski, J. (1979), Wielki słownik angielsko-polski, Wiedza Powszechna, Warszawa.
Svahn, E. (2024), „The (Non-)Ageing of Non-Retranslations? The Alleged Ageing of Swedish Non-Retranslations”, Translation Studies, 17(1): 53-69, https://doi.org/10.1080/14781700.2023.2175720. DOI: https://doi.org/10.1080/14781700.2023.2175720
Szymańska, I. (2014), „Przekłady polemiczne w literaturze dziecięcej”, Rocznik przekładoznawczy. Studia nad teorią, praktyką i dydaktyką przekładu, 9: 193-208. DOI: https://doi.org/10.12775/RP.2014.014
Szymańska, I. (2016a), „A Postmodernist Alice? On the 2015 Polish Translation of Alice’s Adventures in Wonderland by Grzegorz Wasowski”, w: Bystydzieńska, G., Harris E. (eds), From Queen Anne to Queen Victoria: Readings in 18th- and 19th-century British Literature and culture, vol. 5, Uniwersytet Warszawski, Warszawa.
Szymańska, I. (2016b), „Ever-Green Gables: On Modernised Retranslations of Children’s Classics”, w: Kwiatkowska, A. (ed.) Old Masters in New Interpretations: Readings in Literature and Visual Culture, Cambridge Scholars Publishing, Newcastle upon Tyne.
Szymańska, I. (2017): „The Treatment of Geographical Dialect in Literary Translation from the Perspective of Relevance Theory”, Research in Language, 15(1): 61-77, https://doi.org/10.1515/rela-2017-0004. DOI: https://doi.org/10.1515/rela-2017-0004
Szymańska, I. (2020) „Visibility, Loyalty, Enrichment: Perypetie Alicji na Czarytorium Revisited”, w: Szymańska, I., Piskorska, A. (eds) Between Cultures, Between Languages: Essays in Honour of Professor Aniela Korzeniowska, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa.
Szymańska, I. (2025), „Style and Status in Retranslating Children’s Classics. On the History of Polish Translations of Kipling’s Just So Stories”, Chronotopos (tekst w redakcji).
Tabakowska, E. (2016), „Grzegorz Wasowski na Czarytorium: potłumacz i pomagik”, Porównania, 19: 163-170, [on-line:] https://porownania.amu.edu. DOI: https://doi.org/10.14746/p.2016.19.10271
pl/public/assets/Porownania/444/12-Elzbieta-Tabakowska.pdf – 28 III 2025.
Van Poucke, P. (2017), „Aging as a Motive for Literary Retranslation. A Survey of Case Studies on Retranslations”, Translation and Interpreting Studies, 12(1): 91-115, https://doi.org/10.1075/tis.12.1.05van. DOI: https://doi.org/10.1075/tis.12.1.05van
Venuti, L. (1995), The Translator’s Invisibility: A History of Translation, Routledge, London.
Wielki multimedialny słownik angielsko-polski i polsko-angielski PWN-Oxford (2020), PWN, Warszawa.
Wojtasiewicz, O. (1992), Wstęp do teorii tłumaczenia, TEPIS, Warszawa.
Downloads
Published
Versions
- 2025-06-17 (2)
- 2025-04-02 (1)
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Izabela Szymańska
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
