Krzysztofa Hejwowskiego klasyfikacja technik tłumaczenia elementów kulturowych – próba uściślenia w oparciu o inne klasyfikacje i badania własne
DOI:
https://doi.org/10.12797/MOaP.31.2025.70.01Keywords:
culture-specific items, culture-bound items, realia, culturemes, translation techniquesAbstract
KRZYSZTOF HEJWOWSKI’S CLASSIFICATION OF CSI TRANSLATION TECHNIQUES – AN ATTEMPT AT A SPECIFICATION
Having presented definitional and terminological problems related to the topic of culture-specific items (also culture-bound items or so-called realia) in translation, the author compares the classification of their translation techniques by Krzysztof Hejwowski [2004 and 2015] primarily with an analogous classification by Roman Lewicki [2000 and 2017], which was created in a similar period (and also in two stages). Subsequently, he suggests some specifications (fine-tuning options) of the discussed classifications regarding roughly 5 of the techniques, based on the results of his own research and – to a lesser extent – on a selected foreign (Spanish) classification created by Javier Franco Aixelá [1996].
Downloads
References
Alekseeva, M. (2007), Priemy peredači russkih realij v nemeckih perevodah romanov F. M. Dostojevskovo, avtoreferat kand. diss., Ekaterinburg.
Baker, M. (1992), In Other Words: A Coursebook on Translation, Routledge, London, New York. DOI: https://doi.org/10.4324/9780203327579
Bańko, M. (2002), Słownik peryfraz, czyli wyrażeń omownych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Barhudarov, L.S. (1975), Âzik i perevod. Voprosy obŝej i častnoj teorii perevoda, Meždunarodnye otnošeniâ, Moskva.
Borges, J.L. (2000), „The Translators of The Thousand and One Nights”, [w:] Lawrence Venuti, red. The Translation Studies Reader, Routledge, London, New York.
Burkhardt, H. (2008), „Kulturemy i ich miejsce w teorii przekładu”, Język a Kultura. 20: 197-209.
Chełminiak, M. (2011), Translating the multicultural: dealing with cultural references in the Polish translation of Hanif Kureishi’s „The Buddha of Suburbia”. Niepublikowana praca magisterska, ILS UW, Warszawa.
Drewniak, K. (2011), The analysis of culture-bound items in the Polish translation of „The World According to Clarkson”. Niepublikowana praca magisterska, SWPS, Warszawa.
Even-Zohar, I. (2000/1978), „The position of translated literature within the literary polysystem”, [w:] Lawrence Venuti, red. The Translation Studies Reader, Routledge, London, New York.
Franco Aixelá, J. (1996), „Culture-specific items in translation”, [w:] Román Alvarez, María Carmen-África Vidal, red. Translation, Power and Subversion, Multilingual Matters, Clevedon-Philadelphia-Adelaide [reprint 2007 przez Foreign Language Teaching and Research Press, Beijing].
Gołębiowska, A. (2000), Culture-specific Terms in „Nice Work”, „Therapy”, „Small World” by D. Lodge and their Polish Translations. Niepublikowana praca magisterska, ILS UW, Warszawa.
Grala, M. (2010), „Elementy kulturowe a strategie tłumacza w przekładzie współczesnej prozy angloamerykańskiej”, [w:] Krzysztof Hejwowski, red. Tłumaczenie – leksyka, frazeologia, styl, ILS, Warszawa.
Hejwowski, K. (2004a), Translation: A Cognitive-Communicative Approach, Wydawnictwo Wszechnicy Mazurskiej, Olecko.
Hejwowski, K. (2004b), Kognitywno-komunikacyjna teoria przekładu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Hejwowski, K. (2015), Iluzja przekładu. Przekładoznawstwo w ujęciu konstruktywnym, Wydawnictwo Naukowe Śląsk, Katowice.
Huntemann, W., Rühling, L. (1997), „Einleitung: Fremdheit als Problem und Programm”, [w:] Willi Huntemann, Lutz Rühling, red. Fremdheit als Problem und Programm. Die literarische Übersetzung zwischen Tradition und Moderne, Erich Schmidt Verlag, Berlin.
Jaroszewicz, M. (2009), Culture-bound items in translation. The case study of „Little Earthquakes” by Jennifer Weiner and its Polish rendition. Niepublikowana praca magisterska, SWPS, Warszawa.
Khachatryan, A. (2024), „Strategies of Rendering Realia in Mediated Literary Translation”, Translation Studies: Theory and Practice. 2: 78-89. DOI: https://doi.org/10.46991/TSTP/2024.SI.2.078
Koller, W. (1992), Einführung in die Übersetzungswissenschaft, 4. Auflage, Quelle & Meyer, Tübingen.
Kosierkiewicz, A. (2012), Translating culture: „A Minor Apocalypse” by T. Konwicki. Niepublikowana praca magisterska, SWPS, Warszawa.
Kozłowska, Z., Szczęsny, A. (2018), Tłumaczenie pisemne na język polski. Kompendium, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Kucińska, A. (2001), English translation of the culture-bound items in Antoni Libera’s „Madame”. Niepublikowana praca magisterska, ILS UW, Warszawa.
Kujamäki, P. (2004), „Übersetzung von Realienbezeichnungen in literarischen Texten, [w:] Harald Kittel, Armin Paul Frank et al., red. Handbuch Übersetzung. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110137088.1.13.920
Translation. Traduction, Bd. 1, Walter de Gruyter, Berlin.
Kutz, W. (1978), Zur translatorischen Auflösung der Nulläquivalenz russischsprachiger Realienlexeme im Deutschen, Leipzig.
Kwieciński, P. (2001), Disturbing strangeness. Foreignisation and domestication in translation proceduresin the context of cultural asymmetry, Wydawnictwo Edytor, Toruń.
Leppihalme, R. (1997), Culture Bumps. An Empirical Approach to the Translation of Allusions, Multilingual Matters, Clevedon. DOI: https://doi.org/10.21832/9781800417908
Leppihalme, R. (2011), „Realia”, [w:] Yves Gambier, Luc van Doorslaer, red. Handbook of Translation Studies. Volume 2, John Benjamins, Amsterdam, Philadelphia. DOI: https://doi.org/10.1075/hts.2.rea1
Leuven-Zwart, K. van (1989), „Translation and original: similarities and dissimilarities I”, Target. 1(2): 151-181. DOI: https://doi.org/10.1075/target.1.2.03leu
Levý, J. (1963), Umění překladu, Československý spisovatel, Praha.
Levý, J. (1969), Die literarische Übersetzung. Theorie einer Kunstgattung, Athenäum, Frankfurt am Main, Bonn
Levý, J. (2011), The Art of Translation. Routledge, London, New York. DOI: https://doi.org/10.1075/btl.97
Levyj, I. (= Levý, J.) (1974), Iskusstvo perevoda, Progress, Moskva.
Lewicki, R. (2000), Obcość w odbiorze przekładu, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
Lewicki, R. (2015), „O nazwach realiów i ich tłumaczeniu – próba rewizji”, [w:] Roman Lewicki, red. Przekład, język, kultura IV, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
Lewicki, R. (2017), Zagadnienia lingwistyki przekładu, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
Lewicki, R. (2023), „O precyzji pojęć przekładoznawczych”, Między Oryginałem a Przekładem. 1(59): 9-22. DOI: https://doi.org/10.12797/MOaP.29.2023.59.01
Lukszyn, J., red. (1998), Tezaurus terminologii translatorycznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Mailhac, J.-P. (1996), „The formulation of translation strategies for cultural references”, [w:] Charlotte Hoffmann, red. Language, Culture and Communication in Contemporary Europe, Multilingual Matters, Clevedon-Philadelphia.
Markstein, E. (2003), „Realia”, [w:] Mary Snell-Hornby, Hans G. Hönig et al., red. Handbuch Translation. Zweite, verbesserte Auflage, Stauffenberg, Tübingen.
Nagórko, A. (2005), „Etnolingvistika i kulturemi v međujezičnom prostoru”, Rasprave: Časopis Instituta za hrvatski jezik i jezikoslovlje. 30: 131-143.
Nagórko, A. (2009), „Lakuny, ksenizmy, alteryzmy i inne rafy w komunikacji międzykulturowej”, [w:] Anna Mróz, Adam Niewiadomski, red. Kultura jako przestrzeń dialogu. Polska – Niemcy, Lingua Iuris, Warszawa.
Nagórko, A. (2021), „Anny Wierzbickiej key words a kulturemy: porównywanie języków – porównywanie kultur”, Prace Filologiczne. 76: 387-400. DOI: https://doi.org/10.32798/pf.878
Nagórko, A., Łaziński, M., Burkhardt, H. (2004), Dystynktywny słownik synonimów, Universitas, Kraków.
Newmark, P. (1988), A Textbook of Translation, Prentice Hall, London.
Newmark, P. (1991), About Translation, Multilingual Matters, Clevedon.
Nida, E.A. (1993), Language, Culture, and Translating, Shanghai Foreign Language Education Press, Shanghai.
Oksaar, E. (1988), Kulturemtheorie. Ein Beitrag zur Sprachverwendungsforschung, Vandenhoeck und Ruprecht, Göttingen.
Piotrowska, M. (2022), Translation: Inspirations We Live by, Księgarnia Akademicka, Kraków. DOI: https://doi.org/10.12797/9788381388078
Pisarska, A., Tomaszkiewicz, T. (1998), Współczesne tendencje przekładoznawcze, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Rak, M. (2015), „Co to jest kulturem?”, LingVaria. 10(20): 305-316. DOI: https://doi.org/10.12797/LV.10.2015.20.23
Schuberth-Kreutzer, S. (2007), Die Wiedergabe mexikanischer Realienbezeichnungen am Beispiel von Mariano Azuelos Roman „Los de abajo”, Ruprecht-Karl-Universität, Heidelberg.
Schultze, B. (1999), „Historia i kultura pod soczewką: kluczowe pojęcia polskiej kultury jako wyzwanie dla tłumacza”, [w:] Brigitte Schultze, Perspektywy polonistyczne i komparatystyczne, Universitas, Kraków.
Shi, X., Tian, J. (2019), „On Translation Strategies of Culture-Specific Items in Game Localization”, International Journal of Languages, Literature and Linguistics. 5(4): 231-235. DOI: https://doi.org/10.18178/IJLLL.2019.5.4.233
Skibińska, E. (1999), Przekład a kultura. Elementy kulturowe we francuskich przekładach „Pana Tadeusza”, Wydawnictwo UWr., Wrocław.
Sommerfeld, B. (2015), „«Ein kleiner Brauner bitte» – Kulturspezifika in der Übersetzung literarischer Texte”, [w:] Beate Sommerfeld, Problemfelder der literarischen Übersetzungsanalyse, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Stanaszek, M. (2004), „Ptak i dwa kolory – czyli o tłumaczeniu odniesień do kultury polskiej w pewnym wierszu Zbigniewa Herberta”, [w:] Jan Koźbiał, red. Recepcja – Transfer – Przekład, t. 2, Wydawnictwa UW, Warszawa.
Stanaszek, M. (2005a), „Nieprzekładalne przełożone (?). O Raporcie z oblężonego Miasta Zbigniewa Herberta pozostałym Europejczykom złożonym”, [w:] Krzysztof Hejwowski, red. Kulturowe i językowe źródła nieprzekładalności, Wydawnictwo Wszechnicy Mazurskiej, Olecko.
Stanaszek, M. (2005b), „Niepewna jasność czy raczej pewna niejasność – o zmaganiach tłumaczy i ich odbiorców z Epilogiem burzy Zbigniewa Herberta”, Przekładaniec. 15(2): 161-198.
Stanaszek, M. (2008), „Nike która się waha w 27 odsłonach”, [w:] Zbigniew Herbert, Nike która się waha, Biblioteka Narodowa, Warszawa. Stanaszek, M. (2016), „Między językiem a temperamentem tłumacza: «dyskretna forma» wierszy Zbigniewa Herberta w przekładach niemieckich i angielskich”, Studia Interkulturowe Europy Środkowo-Wschodniej. 9: 140-186. DOI: https://doi.org/10.5604/01.3001.0009.8277
Stanaszek, M. (2017a): „Titles of Mo Yan’s books in translation into closer and farther languages: Is nature or culture the main cause of changes?”, [w:] Anna Duszak, Arkadiusz Jabłoński, Agnieszka Leńko-Szymańska, red. East-Asian and Central-European Encounters in Discourse Analysis and Translation, ILS UW, Warszawa.
Stanaszek, M. (2019), „Obca inność w przekładzie – która odpycha i/lub przyciąga”, [w:] Ewa Gruszczyńska, Małgorzata Guławska-Gawkowska, Anna Szczęsny, red. Translatoryczne i dyskursywne oblicza komunikacji, ILS UW, Warszawa.
Syska, A. (2006), „Let Sienkiewicz be Sienkiewicz”. Limits of the translator’s freedom in literary translation on the basis of contrastive analysis of two English translations of Sienkiewicz’s novel „Quo Vadis?”. Niepublikowana praca magisterska, ILS UW, Warszawa.
Tomaszkiewicz, T. (tłum. i adapt.) (2006), Terminologia tłumaczenia, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Toury, G. (1980), „The Nature and Role of Norms in Literary Translation”, [w:] Gideon Toury, In Search of a Theory of Literary Translation, Porter Institute for Poetics and Semiotics, Tel Aviv.
Urbanek, D. (1987), „O terminologičeskih opredeleniâh realij”, Przegląd Rusycystyczny. 3-4: 163-171.
Urbanek, D. (2004), Pęknięte lustro. Tendencje w teorii i praktyce przekładu na tle myśli humanistycznej, Wydawnictwo Trio, Warszawa.
Urbanek, D. (2011), „Ideologiczne postawy tłumaczy wobec inności”, [w:] Dorota Urbanek, Dialektyka przekładu, Instytut Rusycystyki UW, Warszawa.
Venuti, L. (1995), The translator’s invisibility. A history of translation, Routledge, London, New York.
Vinay, J.-P., Darbelnet, J. (1958), Stylistique comparée du français et de l’anglais. Méthode de traduction, Didier, Paris.
Vlahov, S., Florin, S. (1980), Neperevodimoe v perevode, Meždunarodnye otnošeniâ, Moskva.
Wierzbicka, A. (1999), Język – umysł – kultura, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Wierzbicka, A. (2006), Semantyka. Jednostki elementarne i uniwersalne, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
Wiesner, H. (2016), „Ein polnischer Partisan erklärt den Völkermord”, Welt, 24.11.2016, [online] https://www.welt.de/kultur/literarischewelt/article159733114/Gesammelte-Gedichte-von-Zbigniew-Herbert.html, visited 15 December 2025.
Wille, L. (2015), „Towards the notion of allusion”, [w:] Mariola Wierzbicka, Lucyna Wille, red. Im Wirkungsfeld der kontrastiven und angewandten Linguistik / In the Field of Contrastive and Applied Linguistics, Bd. 6 / Vol. 6, Wydawnictwo UR, Rzeszów.
Wojtasiewicz, O. (1957), Wstęp do teorii tłumaczenia, Zakład im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa.
Zaryc’kyj, M.S. (2004), Pereklad: stvorennâ ta redaguvannâ, Parlaments’ke vydavnyctvo, Kyjiv.
Zarzecka, A. (2006), Tracing the sources, classification, analysis of differences in two Polish translations of „The Secret Diary of Adrian Mole Aged 13¾”. Niepublikowana praca magisterska, ILS UW, Warszawa.
Zawilska, M. (2009), Translation strategies and techniques used in the Polish rendition of „The French Lieutenant’s Woman” by John Fowles. Niepublikowana praca magisterska, SWPS, Warszawa.
Downloads
Published
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
